Category Archives: Literatuur

Afvaart 2

We wensen ons weer tot Achterbergs eerste bundel gedichten. Het tweede gedicht daaruit is getiteld ‘Drievoudig verbond’.

Wat is dit een zoete verbintenis                                                                                                                   u en de dood en ik.                                                                                                                                         Dat liefde er niets bij heeft ingeboet,                                                                                                                   te geraken tot deze rust.

Nu al de vuren zijn geblust,                                                                                                                           gaan we over de zachte as                                                                                                                                    en denken wat geleden moest                                                                                                                     voor ieder tevreden was.

In zijn eerste driedelige gedicht ‘Strophen’ ging het over het verlies van de geliefde, maar schakelde Achterberg over  naar Christus en werd hij zelf Petrus, de loochenaar. Zo schrijdt hij Hem tegemoet. Nu spreekt hij van een verbond van zichzelf , de dood en ‘u’. Wie is die u? Is dat weer de geliefde of Christus of toch weer beiden? Heeft Petrus (lees Achterberg) in zijn tegemoet schrijden zich verzoend met Jezus’ weg van de dood, verbindt hij zich met hem  en tevens ook met de werkelijkheid van de ‘dood’ van zijn geliefde?  De liefde is niet verloren gegaan, die heeft zelfs rust gevonden, is ingedaald zogezegd. de vuren verwijzen naar het gebeuren in in de rechtszaal van het Sanhedrin, waar Petrus zich warmt, maar het zijn ook de vuren die in hem vlamden voor de geliefde. Die vuren van gedrevenheid, hartstochtelijk , obsessief verlangen en desnoods gewelddadig vervullen er van zijn geblust. De as daarvan kent een weldadige zachtheid voor de voeten. Er moest geleden worden. Hier klinkt Jezus’ woord door dat de Messias moest lijden om tot heerlijkheid in te gaan: onbegrijpelijk voor de leerlingen, onverteerbaar voor Judas. Tevreden: vrede hebben met, heilzame acceptatie. Een door en door religieus gedicht, zoals alle dichtwerk van Achterberg. De werkelijkheid is voor hem meer dan een plat gebeuren van feiten alleen. Een gedicht , ook geschikt voor bij een uitvaart van een aan de dood prijsgegeven geliefde.

 

Afvaart

‘Afvaart’ is de eerste serieuze bundel gedichten van Gerrit Achterberg uit 1931. Eerder had hij al een bundel gepubliceerd met Arie Dekker, een jeugdvriend, maar die beschouwde de man uit Neerlangbroek als een jeugdzonde. Afvaart verschijnt in 1931, dus nog vóór het drama, de crime passionel die hij pleegde. Maar al eerder kende Achterberg problemen met de liefde en rond een geliefde. Al eerder bezat hij een pistool en in de tijd van de eerste bundel was er al een verhouding die hem onder spanning zet, mislukt en waarin hij met zelfmoord dreigt. Afvaart: een mooi beeld voor het begin van dichterschap. Het beeld van een schip  dat de haven uitvaart of naar een monding van een rivier afstevent. Maar het geeft onzekerheid. de veilige haven wordt verlaten en je bent overgeleverd aan het water, beeld van het leven in onstuimigheid of kalmer vaarwater. Zijn tweede bundel heet ‘Eiland der ziel’, uit 1939. Niet zo lang geleden voer ik weg met de veerboot van Lauwersoog naar Schiermonnikoog. Achterberg maakt ook een oversteek naar een eiland, die van de ziel en waar loopt dat op uit? Is het toeval dat zijn derde bundel uit 1940 ‘Dead End’ heet?  Het eerste gedicht van Afvaart is driedelig en ‘Strophen’ getiteld.

Over dit land alleen                                                                                                                                                 zwierf ik, maar dit land heeft geen einde                                                                                                            en nu dool ik bij u binnen;                                                                                                                             o oude wonde die ons pijnde;                                                                                                                                zult gij beginnen                                                                                                                                                     te helen hier,                                                                                                                                                            of heter nog te schrijnen?

Zij ging bij mij vandaan                                                                                                                                          het licht van de lantaren tegen,                                                                                                                            haar lange schaduw lag tot aan mijn voeten.                                                                                                      Zó heeft zij voor het laatst mij willen groeten                                                                                                      met ‘t dierbaarst dat ik van haar had gekregen:                                                                                                haar hoofd – en is toen in het licht vergaan.

Zal dan uw liefde groter wezen dan mijn vrees?                                                                                       Gij kwart terug onverwacht en vond mij slapen.                                                                                       Mijn ogen beefden open – vrees overgleed                                                                                                        glans, dien gij niet kende…Slapen                                                                                                                         moet ik nu …Zie ik slaap zonder vrees.                                                                                                       Gij bidt u in den hof voor mij ten bloed.                                                                                                     Een haan driemalen kraaide, hoog en hees.                                                                                                       Ik kom u als een Petrus tegemoet.

De geliefde is uit zijn leven vertrokken. Prachtig verwoord in het middendeel. Zij gaat het licht tegemoet, hij blijft in de schaduw. Zij groet nog en gaat helemaal op in het licht. Dat brengt de dichter in de toestand die hij in het eerste deel beschrijft. het leven als een eindeloos land, waarin hij slechts zwerver is. Het enige wat rest is binnenrollen in haar, die zit in zijn hoofd en hart, maar is dat wel zo’n pretje? Is dat genezend of rijt het juist de wond weer open? In het laatste deel gebeurt iets merkwaardigs. De zij wordt een hij, de hij van Christus. Het verhaal van Gethsemané, waar de discipelen slapen, Jezus ze wakker maakt, maar ze vallen weer in slaap. De dichter is Petrus. In Christus verschijnt de geliefde. Is haar liefde uiteindelijk toch groter dan zijn vrees? Uiteindelijk kan hij zonder vrees slapen. Had Achterberg nachtmerries? En uiteindelijk is er het besef dat hij schuldig is, hij haar heeft verraden, zoals Petrus Jezus. Het is duidelijk dat Achterberg  de Lukas-versie van het Gethsemané verhaal verwerkt. want alleen bij hem is er sprake van zweet die in bloeddruppels verandert. Bij Lukas ook als enige dat na Petrus’ verloochening Jezus zich omdraait en hem aanziet. Misschien heeft Achterberg dat ook wel voor ogen gehad als hij als laatste haar hoofd ziet (deel 2). 

 

Tollens

Na een drukke periode uitlopend in de intensieve paasweek eindelijk tijd voor het opruimen van de werkkamer. Ik kijk ook of er boeken weg kunnen en een bestemming vinden voor onze 2e hands boekenmarkt. Zo heb ik ook een dichtbundel van Tollens in mijn handen, na jaren . Een uitgave uit 1895 van G.T.N.Suringar uit Leeuwarden, getiteld ‘Nalezing’, met als ondertitel ‘Onuitgegevene en verspreide gedichten van H.Tollens , Cz.’ Het titelblad kent een staalgravure met bloemen, een vlinder en een schuin uit de grond stekende lier, waarom heen een sjaal geknoopt is. Onder de gravure in de vorm van een theemuts C. Rochussen del (links) en D.J.Sluijter sculpu rechts. Op internet vind ik dat het wat de linkse naam gaat om Charles Rochussen, een Rotterdamse kunstschilder die leefde van 1814 tot 1894. Hij kwam uit een welgestelde familie, begon pas laat te schilderen en was leermeester van o.a. A.Allebé en G.H.Breitner. Sluijter blijkt een belangrijke gravure maker uit Amsterdam. Hij maakte o.a. beroemde portretten van Groen van Prinsterer en Jacob van Lennep. Hij werkte ook mee aan het eerste Nederlandstalige damestijdschrift Penelope, waar ook koningin Sophie op geabonneerd was. Op het schutblad staat met mooi handschrift in lichtzwarte inkt in de rechterbovenhoek geschreven: ‘C.P.Gunning, nalatenschap v. tante Coba, Lente 1901′. Dat moet dan Christiaan Pieter Gunning zijn uit de beroemde Gunning familie. Hij werd geboren in Utrecht op 12 oktober 1886 en overleed op 16 juni 1960 in Amsterdam. Hij was pedagoog en oprichter en 1e directeur van het Amsterdams Lyceum (1917-1952). Hij was zo lang directeur dat de school het Gunning werd genoemd. Als in september/oktober 1941 de Duitse bezetter de joodse leerlingen van niet-joodse scholen werden verwijderd, organiseert Gunning een demonstratieve afscheidsbijeenkomst onder het motto ‘Vaart Wel’. Daarop wordt hij gearresteerd en naar kamp Amersfoort gestuurd. Ik zie op het schutblad ook dat ik destijds 5 gulden heb betaald, nadat het al eerder was afgeprijsd van 20 naar 10 gulden. 

Nagelaten gedichten van Tollens dus. De man van ‘Wien Neerlands bloed’, van 1817 tot 1832 het officiële volkslied van het Verenigd Koninkrijk de Nederlanden en van 1832 tot 1933 van het Koninkrijk der Nederlanden. Nog altijd langer dan het Wilhelmus! Tollens wordt op 24 september 1780 in Rotterdam geboren uit Gentse ouders van geringe komaf. Op jonge leeftijd trok hij in bij een oom die in Amsterdam een zaak in verfstoffen had en die met zijn neef altijd op rijm spreekt. Hij trouwt in 1800 en gaat ook in de verfstoffenhandel. Intussen groeit hij uit tot onze volksdichter par excellence en hij wordt lid van de Remonstrantse Broederschap. Om de vijf jaar wordt nog steeds de Tollensprijs uitgereikt, vorig jaar aan Hans Dorrestijn. Ondanks dat hij door de Tachtigers spottend op de korrel werd genomen, bijvoorbeeld in ‘Grassprietjes van Cornelis Paradijs’, een parodie in zijn stijl. In de bundel in mijn boekenkast staan toch aardige gedichten en één er van trof me, als nog immer actueel en verrassend. Het kent geen titel.

Dat is niet groot, den Cezar cijns te geven;                                                                                                 Getrouw te zijn, wie ons zijn trouw gebleven;                                                                                                      Den vriend te helpen in den nood:                                                                                                                      Dat is niet groot.                                                                                                                                                       Maar trotschaards in hun onspoed niet te hoonen;                                                                                         Ondankbaren met een weldaad-meer beloonen;                                                                                                Hem helpen, die ons van zich stoot:                                                                                                                   Dat noem ik groot.

Dat is geen deugd, een aalmoes toe te steken                                                                                                  Aan weeuw en wees, die om een broodkorst smeken,                                                                                       Terwijl de wijnkroes ons verheugt:                                                                                                                                              Dat is geen deugd.                                                                                                                                                  Maar distlen uit des broeders voetpad rooijen,                                                                                                 Ter sluik een bloem hem door de doornen strooijen,                                                                                        Al lacht voor ons geen levensvreugd:                                                                                                                   Dat noem ik deugd.

Dat is geen moed, het wreekend staal te wetten,                                                                                                    Den magtige zijn smaad betaald te zetten,                                                                                                         Den dolk te doopen in zijn bloed:                                                                                                                           Dat is geen moed.                                                                                                                                                    Maar met geen kwaad geleden kwaad vergelden,                                                                                             Den minder ook zijn onregt kwijt te schelden,                                                                                                   Al is de wraak zoo ligt als zoet:                                                                                                                                 Dat noem ik moed.

Het is ook een moralistisch vers, maar wat is er tegen moralisme die prikkelend aan het denken zet?

 

Herman Gorter

herman_gorter Vandaag is het de sterfdag van Herman Gorter. De dichter van ‘Mei’ stierf op 15 september 1924. Daarom hieronder een paar van zijn gedichten.

DE DAG GAAT OPEN ALS EEN GOUDEN ROOS

De dag gaat open als een gouden roos;
ik sta aan ‘t raam en zend mijn adem uit,
het veld is stil, en nauwlijks éen geluid
breekt naar het koepelblauw bij tussenpoos.

En in mijn kamer, als een donkre doos,
waarvoor de parels hangen aan de ruit,
ga ‘k heen en weer, tot waar mijn wandling stuit
en ik bij donkre wand stil peinzend poos.

Ik heb ‘t gevonden, het mensengeluk,
als moest ik worden vier en dertig jaar
eer ik het vond, en ging veel trachten stuk
in spannend worstlen en ijdel gebaar.
Maar zo zeker als daarbuiten de zon de
wereld befloerst, heb ik ‘t geluk gevonden.

Verzamelde lyriek, Amsterdam.(1898)

Liefde, des mensen wezen, heeft drie delen

Liefde, des mensen wezen, heeft drie delen:
Liefde voor de Mensheid, de Vrouw, zich zelve.
Hoewel alle die liefden schijnen vele,
Zijn ze éne Liefde, – pijlers tot één gewelve.

Wanneer men de Mensheid liefheeft, dan heeft men
De Vrouw lief, of de Man, en ook zich zelve.
En omgekeerd. Als de gedachte’ één geest bewelven,
Zijn alle die soorten van liefde één.

Een heeft de ene minder, de andre meer,
Alle mensen in verschillende mate,
Zoals de sterren hebben hun gelaten
Verschillende van licht, minder of meer.
Maar toch zijn ze alle samen het heelal,
Zo éne Liefde in vormen zonder tal.

Het is niet waar

Het is niet waar dat dit het zonlicht is,
Gij zijt het.
Dit is ook niet de wind die over ‘t water blauwt,
Die is zo zacht niet,
Gij zijt het.
Dit is ook de aarde niet, de hemel niet,
Zo schoon zijn die niet, Gij zijt het.

Liedjes

26 juli Hans Lodeizen

Niet oud geworden, slechts één bundel tijdens zijn leven en toch een belangrijk dichter, met grote invloed op de naoorlogse dichtersgeneratie. Hij was de zoon van een puissant rijke directeur van de internationale handelsmaatschappij Müller en Co en werd op 20 juli 1924 in Naarden geboren. Hans studeert een korte tijd rechten in Leiden, daarna biologie en loopt college in Massachusetts, waar hij jonge Amerikaanse dichters ontmoet. Hij krijgt echter leukemie en keert terug naar Europa om de laatste maanden van zijn leven te verblijven in een sanatorium in Lausanne, waar hij op 26 juli 1950 overlijdt. In het jaar van zijn sterven verschijnt bij Van Oorschot die ene bundel Het Innerlijk behang, na tussenkomst overigens van Adriaan Morriën.

ANGST

Een spin holt in de lente
angst is de veer van het horloge
het is bijna tijd.

Dan, dan: o kinderen
van de overspelige moeder,
je gescheiden papa
leeft in het huis naar links.
maak je nagels schoon
de omroeper zegt:
het is lente.

angst voor wat?
De wolken zijn een gerafelde sok
van God.

o lentegeuren!

9 mei 1948

———————–
Gedichten (1948)

schrijver

als je triest bent

als je triest bent zegt de dokter
moet je meer eten klieren die slecht
werken hebben voedsel nodig om
op toeren te raken dat is logisch
maar de dokter denkt niet aan mij.

tweemaal in één rondgang van
het wiel voelde ik hoe groot de zon
was ook als de zomer niet meloenen
langs het gras uitspreidt en zachte
misère goedmoedig over het pad hobbelt.

Je hebt me alleen gelaten…

je hebt me alleen gelaten
maar ik heb het je al vergeven

want ik weet dat je nog ergens bent
vannacht nog, toen ik door de stad
dwaalde, zag ik je silhouet in het glas
van een badkamer

en gisteren hoorde ik je in het bos lachen
zie je, ik weet dat je er nog bent

laatst reed je me voorbij met vier
andere mensen in een oude auto
en ofschoon jij de enige was die
niet omkeek, wist ik toch dat jij
de enige was die mij herkende de enige die
zonder mij niet kan leven

en ik heb geglimlacht

ik was zeker dat je me niet verlaten zou
morgen misschien zul je terugkomen
of anders overmorgen of wie weet wel nooit

maar je kunt me niet verlaten

Gerrit Kouwenaar – Ik heb nooit

Op mijn bureau ligt Dichterkeur, een keuze uit verzen dezer eeuw, een bundel samengesteld door dr. W.L. Brandsma. De bundel heb ik moeten aanschaffen toen ik naar de MULO ging, denk ik. Het kan ook de Kweekschool zijn, die ik na de MULO frequenteerde. Elke dag blader ik wel in de bundel en soms is er een gedicht dat me (weer) raakt. Vanavond stuitte ik op Gerrit Kouwenaar, die over een paar weken 90 jaar wordt. Hij zat in het verzet, schreef voor De waarheid en Vrij Nederland. Met met grote snor, die onmiddellijk de aandacht trekt. Zijn gedicht Ik heb nooit bevat een dichterscredo, die voor dominees ook van toepassing kan zijn. Althans ik kan me er wel in herkennen. Hij verwoordt een voor mij herkenbare roeping. En dan heb ik het met name over de prediking. Ik ben van mening dat de kerk c.q. de dominees meer ernst moeten maken van de prediking. De crisis van de kerk is de crisis van de prediking. ‘Verlegen om een goed woord’, heet de bundel die Gerrit de Kruijf is aangeboden vlak voor zijn sterven. Ik heb de indruk dat op de universiteit meer peoples managers worden opgeleid, die ook goed uren kunnen schrijven, dat veel gericht is op ‘ het geloof der gemeente’, maar dat het echte handwerk: vertalen, exegese, aanspreken en raken op de achtergrond is gekomen. Collega van Nieuwpoort vertelde me van een cursus aan 20 vrijwel afgestudeerde theologiestudenten, die hij in het kader van de Nieuwe Bijbelschool organiseerde. De studenten hadden geen benul van hoe je de Bijbel zou moeten lezen, meer dan als in Kind op Zondag of op zondagsschool geleerd. De studenten zelf zeiden dat ze nog nooit zo diep in de materie waren gedoken. Toen ik zes jaar geleden terugkeerde op kerkelijk erf was ik verbijsterd door het gemak waarmee een nieuwe vertaling was geaccepteerd, die qua uitgangspunt, methode en uitkomst zo weinig recht doet aan het geschriften ons vanuit toen en dan aangereikt, met het doel ook ‘deze stenen werkelijkheid zacht te maken’. Ben ik een geweldig exegeet? Ik leer nog steeds, ik heb achterstand, maar ik voel het als vreugde en roeping om de verhalen te proeven, te wegen, in de huid er van te kruipen om er achter te komen, wat meegegeven mag worden om ‘stenen zacht te maken, vuur uit water en regen uit dorst’, zoals in het fantastische gedicht staat.220px-Gerrit_Kouwenaar

ik heb nooit

Ik heb nooit naar iets anders getracht dan dit:
het zacht maken van stenen
het vuur maken uit water
het regen maken uit dorst

ondertussen beet de kou mij
was de zon een dag vol wespen
was het brood zout of zoet
en de nacht zwart naar behoren
of wit van onwetendheid

soms verwarde ik mij met mijn schaduw
zoals men het woord met het woord kan verwarren
het karkas met het lichaam
vaak waren de dag en de nacht eender gekleurd
en zonder tranen, en doof

maar nooit iets anders dan dit:
het zacht maken van stenen
het vuur maken uit water
het regen maken uit dorst

het regent ik drink ik heb dorst.

 

 

Jan Greshoff (1888-1971) Een strijdbaar man

Vanaf de Mulo, die ik doorliep van 1961 tot 1965, bezit ik een bundel gedichten, Dichterkeur geheten. Daarin trof me vandaag het gedicht Een strijdbaar man van Jan Greshoff. Het staat ook in het bundeltje verzetspoezie Leed en Lied, wat ik mag bezitten. Op you tube vind ik het gedicht door de dichter zelf voorgelezen.

J.C.Bloem- De Dapperstraat

De vakantietijd breekt aan, is aangebroken en voor aardig wat mensen is het altijd vakantie. Vakantie komt van vacare, heeft met leeg en leegte te maken. Denk aan vacature, vacuüm. Even lege dagen, lege uren. Die we dan vullen met verwachtingen, met dromen: van mooi weer, van zorgeloosheid, van rust, avontuur, iets anders, noem maar op. Maar dan komen de files en regent het onverwacht toch, liggen de bedden niet lekker, worden we ziek van vreemd eten, valt de camping tegen, is er pech met de auto, zijn de stranden overvol en noem ook nu maar op. De vader van Godfried Bomans zei al: richt je gewone leven zo, beleef het zo alsof het vakantie is. Nu is dat gemakkelijker gezegd als gedaan. Want je zult maar dodelijk saai werk hebben of een onaangenaam arbeidsklimaat, vreselijke collega’s etc. Wat kun je dan hunkeren naar die lege dagen, lege tijd, die voorbij is voor je het weet. Toch kan relativeren geen kwaad, zoals ook heilzaam gebeurt in het beroemde gedicht van Bloem, De Dapperstraat.

De Dapperstraat

Natuur is voor tevredenen of legen.
En dan: wat is natuur nog in dit land?
Een stukje bos, ter grootte van een krant.
Een heuvel met wat villaatjes ertegen.

Geef mij de grauwe, stedelijke wegen,
De in kaden vastgeklonken waterkant,
De wolken, nooit zo schoon dan als ze, omrand
Door zolderramen, langs de lucht bewegen.

Alles is veel voor wie niet veel verwacht.
Het leven houdt zijn wonderen verborgen
Tot het ze, opeens, toont in hun hoge staat.

Dit heb ik bij mijzelve overdacht,
Verregend, op een miezerige morgen,
Domweg gelukkig, in de Dapperstraat.

Bericht aan de reiziger

imagesimages-1

 

Het grote reizen is weer begonnen of komt op gang. Zelf vertrek ik ook volgende week. daarom het bekende gedicht van Jan van Nijlen, de op 10 november 1884 in Antwerpen geboren  en op 14 augustus in Vorst overleden Vlaamse dichter. Dit gedicht is sinds 18 maart 2011 te zien in het prachtige treinstation van Antwerpen Centraal. (initiatief van Johan Anthierens, gesteund door Brigitte Raskin)

Bericht aan de reizigers
Bestijg de trein nooit zonder uw valies met dromen,
dan vindt ge in elke stad behoorlijk onderkomen.
Zit rustig en geduldig naast het open raam:
gij zijt een reiziger en niemand kent uw naam.
Zoek in ‘t verleden weer uw frisse kinderogen,
kijk nonchalant en scherp, droomrig en opgetogen.
Al wat ge groeien ziet op ‘t zwarte voorjaarsland,
wees overtuigd: het werd alleen voor u geplant.
Laat handelsreizigers over de filmcensuur
hun woordje zeggen: God glimlacht en kiest zijn uur.
Groet minzaam de stationschefs achter hun groen hekken,
want zonder hun signaal zou nooit één trein vertrekken.
En als de trein niet voort wil, zeer ten detrimente
van uwe lust en hoop en zuurbetaalde centen,
Blijf kalm en open uw valies; put uit zijn voorraad
en ge ondervindt dat nooit een enkel uur te loor gaat.
En arriveert de trein in een vreemdsoortig oord,
waarvan ge in uw bestaan de naam nooit hebt gehoord,
Dan is het doel bereikt, dan leert gij eerst wat reizen
betekent voor de dolaards en de ware wijzen…
Wees vooral niet verbaasd dat, langs gewone bomen,
een doodgewone trein u voert naar ‘t hart van Rome.

Wat ik ook zo’n prachtig gedicht vind is De schepen. Slauerhoffiaans van toon en sfeer, de bitterheid van verlangen, het kind dat in ons blijft huizen. Van Nijlen is een Antwerpenaar, vandaar de regels : ‘geboren in een buurt der haven, bereikte ik nooit de oever van de zee’. Van de Antwerpse haven is het nog een lange ‘Westerschelde-weg’ naar de Noordzee.

De schepen
Ik hoor vanavond verre schepen fluiten
En, even hopend, schoon ik niets verwacht,
Druk ik mijn hoofd tegen de kille ruiten
En zie de haven in den blauwen nacht.
Vertrouwd geluid, ik hoorde u reeds als kind,
Soms midden in den nacht, maar meestal tegen
Den avond bij het opgaan van den wind,
Als moeder zei: wij krijgen zeker regen.
Toen dacht ik reeds aan dezen die vertrekken
Ver van het huis en het misprezen land,
De begenadigden, de zachte gekken
Die zullen zoeken naar een vaderland,
En in mijn droomen voer ik met hen mee,
Ofschoon geboren in een buurt der haven,
Bereikte ik nooit den oever van de zee,
Laat staan Tananarive of Tamatave.
Het kind dat aan zijn lot nooit gansch kon wennen
En door den droom nog voortleeft in den man,
Weet nu dat een klein stukje heide en dennen
Alles bevat wat de aarde geven kan.
Maar soms, al ben ik bitter en gehard
Door ‘t leven, overstroomt een niet te stuiten
Vloed van verlangens mijn onwillig hart
Als in den nacht de verre schepen fluiten.

Moeder van Elsschot

Gisteren was het moederdag. Willem Elsschot schreef een paar gedichten voor en over zijn moeder.

Aan mijn moeder

Adela Van Elst, de moeder van Willem Elsschot.
  • Ik heb gedroomd, o moeder,
  • dat gij op sterven laagt,
  • en voor het al te sluiten
  • mij lang in d’ oogen zaagt.
  • Gij spraakt van eerlijk blijven,
  • van recht door ‘t leven gaan;
  • hebt toen nog eens geglimlacht,
  • en alles was gedaan.
  • ‘k Wou om vergeving smeken,
  • waarvoor, ik wist het niet,
  • en bij u nederknielen;
  • mijn knieën bogen niet.
  • Toen wist ik dat ‘k u nimmer
  • nog iets vergelden kon.
  • Uw stem deed mij ontwaken
  • in ‘t klare licht der zon.
  • Daar blonken groote tranen
  • van heil en droefenis.
  • En ‘k voelde diep in ‘t harte
  • wat een moeder is.

Antwerpen, 1902

Moeder

Uit: 'Achter de schermen', nieuwsbrief van het Willem Elsschot Genootschap, jaargang 6, no. 3, november 2004.

Manuscript van Moeder.
  • Als vader slaapt gelijk een rustig beest,
  • en in zijn droom herkauwt en zalig lacht,
  • dan ligt gij wakker, starend in den nacht,
  • en roept uw zoons en dochters voor den geest.
  • Zij zijn gevloôn, als gieren voor ‘t tempeest,
  • met stukken van het oude nest bevracht,
  • waarin gij dubbend op hun terugkeer wacht,
  • maar op de klok het woord des tijds niet leest.
  • Laat niet uw dagen slinken in verdriet;
  • geen macht die tanden aan uw mond verstrekt,
  • of ooit weer zog in uwe borsten wekt.
  • Er is niets aan te doen, zoals gij ziet.
  • Drink dus een borrel bij een passend lied,
  • daar schele Piet reeds met uw tenen trekt.
Rotterdam, november 1908.

Dan is er het huiveringwekkende gedicht Het huwelijk, waarin die beroemde regels staan die te pas en vooral te onpas gebruikt worden: ‘ tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren …’  Zie hieronder in welk verband deze woorden staan.

Het huwelijk

  • Toen hij bespeurde hoe de nevel van den tijd
  • in d’ ogen van zijn vrouw de vonken uit kwam doven,
  • haar wangen had verweerd, haar voorhoofd had doorkloven,
  • toen wendde hij zich af en vrat zich op van spijt.
  • Hij vloekte en ging te keer en trok zich bij den baard
  • en mat haar met den blik, maar kon niet meer begeren,
  • hij zag de grootse zonde in duivelsplicht verkeren
  • en hoe zij tot hem opkeek als een stervend paard.
  • Maar sterven deed zij niet, al zoog zijn helse mond
  • het merg uit haar gebeente, dat haar tóch bleef dragen.
  • Zij dorst niet spreken meer, niet vragen of niet klagen,
  • en rilde waar zij stond, maar leefde en bleef gezond.
  • Hij dacht: ik sla haar dood en steek het huis in brand.
  • Ik moet de schimmel van mijn stramme voeten wassen
  • en rennen door het vuur en door het water plassen
  • tot bij een ander lief in enig ander land.
  • Maar doodslaan deed hij niet, want tussen droom en daad
  • staan wetten in den weg en praktische bezwaren,
  • en ook weemoedigheid, die niemand kan verklaren,
  • en die des avonds komt, wanneer men slapen gaat.
  • Zo gingen jaren heen. De kindren werden groot
  • en zagen dat de man dien zij hun vader heetten,
  • bewegingloos en zwijgend bij het vuur gezeten,
  • een godvergeten en vervaarlijke aanblik bood.
Rotterdam, 7 mei 1910.