Pelgrimspad 3 – maart 2018

We starten op vrijdag 23 maart in Voerendaal en wandelen de gemeente Nuth binnen. We passeren kasteel Puth, daterend deels uit de 16e, deels 17e en 18e eeuw. Het kasteel wordt echter al genoemd in documenten uit de 14e eeuw. In de 19e eeuw komt het in handen van de grafelijke Duitse familie Zu Stolberg-Stolberg. In 1945 wordt het met 21 andere Limburgse kastelen en landgoederen door de Nederlandse Staat als ‘vijandelijk vermogen’ geconfisqueerd. Eind 1956 wordt het ‘ontmijnd’. De laatste adelijke eigenaar wordt in 1980 bij Koninklijk Besluit opgenomen in de Nederlandse adel. Het wordt thans gerestaureerd. We lopen door het gehucht Weustenrade ( woeste rode = woeste ontginning), al in 1420 in de annalen vermeld. Door het historisch straatbeeld loopt de Luiperbeek die uitmondt in Geleenbeek. Dan komen we in Brommelen, een gehucht van zo’n 60 huizen. De naam is afgeleid van ‘bramen’ en wordt in de 16e eeuw al vermeld.Het ligt vrij dichtbij de A76 en de spoorlijn.Na deze vlek slaan we linksaf naar Wijnandsrade.

Kasteel van Puth

Wijnandsrade ontleent zijn naam aan ridder Winand Maschereil en rade/rode als oud woord voor ontginning. De ridder kreeg het in de 13e eeuw in leen, maar al een paar eeuwen ervoor vond al ontginning plaats. Tot de Franse tijd was het een vrije rijksheerlijkheid. Er ligt in het dorp nog een motte, de oorspronkelijk eerste ridderbehuizing. Aan de voet werd het uiteindelijke kasteel gebouwd, in de jaren 1554-1563. Het heeft heel wat kasteelheren gekend voordat het in 1872 een seminarie werd van de Duitse Jezuïetenorde. Eén van de Jezuïetenpaters was de Oostenrijker Erich Wasmann, die zich ontwikkelde tot groot mierenkenner en mierenverzamelaar. Hij kende een netwerk van paters in het buitenland die voor hem verzamelden. Niet alleen mieren, maar ook termieten en bewoners van mierennesten, de zgn. mierengasten, zoals kevers, vlinders, mijten, wantsen en bladluizen. De verzameling omvat ruim duizend mierensoorten, tweehonderd termietensoorten en meer dan tweeduizend mierengasten. Wasmann kon daarvan 933 als nieuwe soort beschrijven. Zijn collectie, deels gedroogd, deels in alcohol bewaard, werd in 1964 aangekocht door het Natuurhistorisch Museum Maastricht. tegen de leer van de kerk in was Wasmann een aanhanger van Darwin en zag de evolutieleer niet als strijdig met de Roomse kerkleer. Hij was Teillhard de Jardin in zijn opvatting dus voor. Terug naar het kasteel, dat van 1928 tot 1967 onderdak bood aan een seminarie van de Minderbroeders-Conventuelen, Franciscanen die oorspronkelijk niet in hutten leefden, maar al in de 13e eeuw in stenen behuizingen, in conventen. Het kasteel is thans bezit van een stichting tot behoud van het kasteel. In Wijnandsrade is de bekende tv-presentarice Marcia Luyten geboren, die een prachtig boek schreef over op- en ondergang van de Limburgse mijnen: ‘Het geluk van Limburg’.

Motte en St.Stefanuskerk kasteel Wijnandsrade

Erich Wasmann Marcia Luyten

We komen tot aan de rand van Nuth, een van de 15 kerkdorpen van de gemeente Beekdaelen. Het telt zo’n 5500 inwoners en het ligt aan de N298, de weg van Brunssum naar Valkenburg. De opening van de mijnen in de 20e eeuw zorgde voor uitbreiding, zoals een wijkje voor spoorwegarbeiders die een emplacement aanlegden ten behoeve van de mijnen. De Nijmeegse burgemeester Hubert Bruls is in 1966 in het dorp geboren. We laten Nuth rechts liggen en wandelen langs Grijzegrubben, een gehucht waar archeologen in 2002 een schuur uit de Romeinse tijd hebben blootgelegd. Een grebbe is een droogdal. De vlek bereikten we via een klimmende holleweg. Holle wegen zijn ontstaan door eeuwenlang gebruik door mens en vee; uitspoeling door regen draagt ook bij. Een stichting zorgt voor onderhoud en herstel. Op weg naar Spaubeek treffen we grindgroeven en het geologisch monument Diependaal. Ongeveer 1 miljoen jaar geleden stroomde de Maas hier, breed uitwaaierend en meanderend. Het sleet het landschap uit tot heuvels en dalen. Tijdens de laatste twee ijstijden werd op veel plaatsen in Limburg löss afgezet: fijnkorrelig zandmateriaal dat vanuit een grotendeels drooggevallen Noordzee met de overheersende NW-winden in het zuid-oosten terecht kwam. Dicht bij Spaubeek kunnen we wat verpozen op het kleine terras van een B en B. Het ziet er rommelig uit en de eigenaar oogt ook smoezelig, maar is uitermate vriendelijk en serveert voor een habbekrats een voortreffelijk zelf gemaakte groentesoep. Zijn vrolijke hond is eveneens aangenaam gezelschap. Verkwikt laten we Spaubeek links liggen, lopen een stuk langs de A76 steken die over, als mede de overweg bij NS-station Spaubeek.

Holle weg Geologisch monument Diependaal

Direct over het spoor ligt rechts de buurtschap Oude Kerk, in het dal van de Geleenbeek aan de voet van het Stammenderbos. De naam verwijst naar de Sint Annakapel, in 1865 gebouwd op de plek van een parochiekerk uit 1148. Het Stammederbos is een hellingenbos en eigendom van Natuurmonumenten. Het kent een paddenpoel, waar padden die tijdens de voorjaarstrek in emmers terecht zijn gekomen naar toegebracht worden voor de ei-afzetting. Wij houden het bos aan onze linkerhand en wandelen tot aan Huis Schinnen/Kasteel Terborgh. Wellicht heeft hier in de Romeinse tijd een ‘burgui’ of wachttoren gestaan, vandaar de naam van het kasteel. Het kasteel wordt in 1285 genoemd en kent dan een woontoren op een motte en een voorhof. Vanaf de elfde eeuw komt de groep van krijgslieden of ridders op, die gebieden toegekend krijgen in het kader van het befaamde leenstelsel. Terborgh kent in de 13e eeuw al zo’n tachtig leengoederen, grotendeels in Schinnen. ‘Eigenaar’ is Hendrik van Wijlre, heer van Schinnen, die het beheert als een leengoed van de prins-bisschop van Luik. Later komt het in handen van de graven van Gelre. Na 1403 wordt het bezit van de familie Schellart van Obbendorf, tot 1795. De voorburcht wordt verbouwd tot herenhuis en in 1625 wijdt de bisschop van Roermond de nieuwe kapel in. Halverwege de 18e eeuw fungeerde het kasteel als gevangenis en gerechtsplaats voor leden van de Bokkenrijdersbende. In 1804 erft een rijksgravin de goederen; zij huwt een baron de Weichs de Wenne, een dochter huwt baron De Loë uit Oostenrijk Diens zoon, kamerheer van de Oostenrijkse keizer huwt een gravin. Als zij overlijdt vestigt hij zich definitief in Oostenrijk en twintig jaar , tot 1918 blijft het kasteel onbewoond. Vervolgens komt het in handen van diverse kooplieden en in 1968 koopt de Gemeente Schinnen Terborgh ten behoeve van officiele ontvangsten en huwelijksvoltrekkingen. Op haar beurt verkoopt de gemeente het aan een antiekhandelaar in 1989 en momenteel is het deels vakantieappartement, deels restaurant. In Madurodam is een replica te vinden en in het parcours van het Pieterpad is de gastvrij opgenomen als rustpunt. Maar dat pad lopen we niet, dus voor de ingang van het kasteel slaan we linksaf naar het dorpje Puth.

St.Annakapel Stammenderbos vanuit het Geleenbeekdal

Op weg naar Terborgh Kasteel Terborgh

Over de Panoramaweg bereiken we het 2000 inwoners tellende dorp Puth, genoemd naar in het dorp aanwezige diepe waterputten. In 1377 is al sprake van een ridder Jan van Putte. Het dorp ligt aan een voormalige Romeinse handelsweg, nu de Maastrichterweg.

Petrus Canisiuskerk te Puth

Na Puth langs een kapel, over een stuk holle weg, over een rustige asfaltweg, die daalt tot aan een heemtuin op de Wanenberg. Daar treffen we merkwaardig maar fascinerend houtsnijwerk aan, zeg maar gebeeldhouwde boomstammen. Het is eindpunt van de dag.

Op zaterdag 24 maart vertrekken we uit het buurtschap Windraak, waar in een verbouwde boerderij de Liedezusters van het Kostbaar Bloed hun generalaat en noviciaat van hun congregatie hebben gevestigd. Wij laten het bloed in de benen stromen, gesteund door stralend weer. En laten ook de zendmast van 53 meter hoog achter ons, tegen diens komst de bewoners in 2002 tevergeefs heftig protesteerden en hun dorp omdoopten in Zendraak. We merken dat het Limburgse Heuvelland langzaam ten einde komt, want we dalen nu steeds, met af en toe nog een klein klimmetje. Vanuit de verte zien we Sittard liggen. Er komen ons vrij veel stedelingen tegemoet die het prachtige weer benutten voor een wandeling, al dan niet met hond. Een dalende holle weg, over de Akerweg en zo komen we in de wijk Kollenberg, rand van Sittard, bij de Rosakapel en zeven kruiswegstaties. de kapel staat op het hoogste punt van Sittard, 90 m boven NAP en is gewijd aan Rosa van Lima, stadspatrones van Sittard. Rosa leefde van 1586 tot 1617 in Peru. Zij werd geboren als Isabel Flores de Olivia en trad op twintigjarige leeftijd in bij de dominicanessen. Ze leefde zeer ascetisch en stierf na een lange lijdensweg die eindigde in verlamming. Paus Clemens IX verklaarde haar zalig in 1667, vier jaar later werd ze door paus Clemens X heilig verklaard. In dat jaar, 1671, zou zij Sittard bevrijd hebben van de zwarte pest. Waarschijnlijk betrof het eerder een dysenterie-epidemie dan pest, maar vooruit. Ze is ook patroonheilige van Peru, Noord- en Zuid-Amerika en van de Filipijnen. Ze is ook patrones van tuinmannen en bloemisten, wat wil je ook met zo’n kloosternaam. En je kunt haar aanroepen bij familieruzies en verwondingen. In onze familie gaat gelukkig alles goed en met verwondingen valt het ook mee. Ook tijdens het wandelen: zonder blaren stappen we onverdroten voort. De kapel werd gebouwd in 1675.

Windraak van boven Het eerste speenkruid bloeit uitbundig

Rosakapel Rosa zelf

Sittard , vanwege de voetbalclub Fortuna het meest bekend. De naam verwijst naar een oud-Duits woord site oftewel hoogte of berghelling. Die hoogte is de Kollenberg met die Rosakapel. Sittard vindt zijn oorsprong in de Karolingische tijd, met sporen uit de Merovingische periode daarvoor. Maar in 1157 wordt Sittard voor het eerst vermeld als Sitter. Samengegroeid uit drie nederzettingen verkrijgt het in 1243 stadsrechten. De stad wordt in haar geschiedenis meerdere malen getroffen door oorlogsgeweld. Het kent zo’n 40.000 inwoners en een deel is beschermd stadsgezicht. De stad kent talrijke voornamelijk RK kerken en kloosters en een levendig centrum met aangename café’s en restaurants. De stad is geboorteplaats van een aantal bekend geworden Nederlanders, met wellicht toch als voornaamste Toon Hermans, aan wie een museum gewijd is. Verder noem ik de wielrenner Eddy Beugels (1944-2018), de fotografe Rineke Dijkstra (1959), de ‘ijsman’ Wim Hof (1959), de beroemdste scheidsrechter van ons land Leo Horn (1916-1995), de architecte Francine Houben (1955), voetballer en coach Huub Stevens (1953), de kunsthistoricus Joseph Timmers (1907-1996) en de bokser Arnold Vanderlyde (1963). We nemen wat proviand tot ons voor de rest van de tocht die dag. Niet onvermeld mag blijven dat ook Willy Dullens een echte Sittarder is. Geboren in 1945 bleek hij als voetballer minstens zo goed als Johan Cruijff. Cruijff zelf vond hem technisch zelfs beter. In de voorbereiding van het seizoen 1966/67 liep hij een dermate zware knieblessure op, dat hij zijn loopbaan moest staken. Ajax nam het initiatief tot een benefietwedstrijd voor hem. In een uitverkocht Olympisch Stadion speelden Ajax en Alemannia Aachen tegen elkaar. Van het geld kon de viervoudig international een kapperszaak beginnen, waar ik hem ooit heb opgezocht voor een interview. Hij is nog steeds technisch adviseur van Fortuna Sittard en de ontdekker van o.a. Mark van Bommel, die hij bij Ajax aanbeval. Deze durfde de overstap naar de grote stad A. niet aan en belandde bij PSV. De rest is geschiedenis.

19e eeuwse basiliek 14e eeuwse St.Petruskerk

St. Michaelskerk Stadsmuur

We wandelen dwars door de stad tot aan het NS-station, slaan daar rechtsaf, passeren het ziekenhuis en gaan het spoor onderdoor en komen in de wijk Limbricht, steken de Westelijke Randweg over en wandelen om het dorp Limbricht heen. Dit dorp is in de Romeinse tijd al bewoond geweest. Het dorp kent een middeleeuwse kerk de Sint Salviuskerk. We wandelen langs het kasteel, een zeldzaam voorbeeld van een mottekasteel, dus gebouwd op een kunstmatig opgeworpen heuvel. Het kent een kasteelboerderij als voorburcht. Het kent een slotkapel en een brede omgrachting. De ingangspoort vermeld het bouwjaar 1622, maar de geschiedenis gaat waarschijnlijk al terug tot de 1oe eeuw, met een houten mottetoren; er zijn restanten gevonden van een 12e eeuwse donjon, die een eeuw later werd herbouwd. Het is in bezit van de Heren van Lemberg. In de 15e eeuw komt het in handen van de familie Scheiffart van Merode. Tijdens de 80 jarige oorlog logeert de hertog van Parma op het kasteel, niet zonder plunderingen en verwoesting. In de 17e eeuw wordt Nicolaas van Breyll de eigenaar. Hij is de bouwer van het huidige slot. Vervolgens wordt in 1705 bezit van de familie Van Bentinck, die het in 1795 bij het binnenvallen van de Fransen moet prijs geven. In 1810 wordt het aangekocht door de familie Michiels van Kessenich, die het als jachtslot gaan gebruiken. In de jaren 1813 en 1814 diende het als lazaret voor duizenden zieke en gewonde Franse soldaten, die teruggekeerd waren van de volkerenslag bij Leipzig. De lokale bevolking verzorgd hen. Velen leden aan dysenterie en 687 overleefden het niet en werden begraven op het Franse kerkhof in Limbricht. In 1917 dient het kasteel als interneringskamp voor Duitse krijgsgevangenen die de Belgisch-Nederlandse grens overstaken en door onze overheid als smokkelaars werden opgepakt. Het kasteel is thans in bezit van een stichting. We komen in Limbricht over de Platz met café Salden en een een beeld ter ere van het carnaval, Maske Doel, in 2012 gestolen.

kasteel deel voorburcht kasteel en St.Salviuskerk

St.Salviuskerk Maske Doel

Over de Kievitsweg bereiken we het Limbrichterbos, beheerd door Natuurmonumenten. Het is 91 hectare groot, omringd door grasland en de loofbomen zijn meer dan 75 jaar oud. In de juiste tijd van het jaar kun je bijzondere planten zoals de gevlekte aronskelk, de bosanemoon en het muskuskruid aan treffen. Wij horen er voor het eerst weer de tjiftjaf. Het schijnt dat ook de nachtegaal en zelfs de in ons land zeer zeldzame wielewaal met oog en oor gespot kan worden. Vanuit het bos lopen we met een bocht op Born af, waarbij we de A2 oversteken. We komen aan in de Kerkstraat van dit dorp. We zijn in de ‘taille’ van de provincie. Bijna 6000 inwoners. Van 1400 tot 1815 behoorde het niet tot ons land – met Sittard en Susteren overigens – , maar tot het Heilige Roomse Rijk. Born huisvest VDL Nedcar, de grootste autoproducent van ons land. Ten oosten ligt het aan de Hondsbeek, ten westen aan het Julianakanaal. Ook hier weer een kasteel, met een gave voorburcht en het kasteel zelf overgebleven als ruïne. Een zwarte bladzijde in de geschiedenis van het kasteel is de pogrom van 1309, waarbij 110 joden, die in het kasteel een schuilplaats hadden gevonden door een meute werden afgeslacht. Het kasteel zelf werd vervolgens in brand gestoken. In het kasteelpark bevindt zich een dierentuin met o.a. lynxen, berberapen, kamelen en flamingo’s. We hebben het niet bezocht. Onze dagtocht was ten einde en we verlangden naar verpozing en een goed maal, dat we vonden aan de Markt in Sittard. We overnachtten bij aardige mensen in Broek-Sittard. De vrouw spaart carnavalskleding, haar man Vespa’s en Lego. Ze zijn lid van Vrienden op de Fiets, Rob en Fieke ook. Fietsers en wandelaars kunnen dan voor 22,50 per nacht op zulke adressen terecht, inclusief ontbijt. En dat was overdadig. De buurt waar ze wonen is tevens de wijk waar Willy Dullens geboren werd.

Ons logeeradres Willy Dullens , voetballer vh jaar 1967

Zondag 25 maart is het wederom een stralende dag. We starten in Born en steken het Julianakanaal over, lopen een stuk langs dat kanaal en vervolgens naar het van oorsprong middeleeuwse dorp Papenhoven. We lopen om de Berghaven heen, waar schepen wachtten op bevrachting. Daar ontstond een gehucht, met een kerk voor schippers, vandaar de naam Schipperskerk. Er wordt de laatste jaren enorm gewerkt aan uitbreiding van havenfaciliteiten en nieuwe wegen. Hoeve de Maas staat er derhalve verlaten en troosteloos bij.

De Kingbeek bij Papenhoven Hoeve de Maas

dan bereiken we Illikhoven, ingeklemd tussen Julianakanaal en de Maas. Tot 1839 behoorde het tot het Belgische Elen, in 1947 kreeg het een eigen kerkje. Tot de Franse tijd werd het dorpje in tweeën gedeeld door de Gulicks-Gelderse grens. De boerderijen zijn van het gesloten Maasdaltype. Een kruisbeeld herinnert aan de verdrinkingsdood van twee broertjes in 1834 in overstroomde weilanden. Op een zonovergoten terras genieten we van een koffiestop.

Even verderop ligt aan de Maas Visserweert, een weerde voor vissers. In 732 al beschreven als ‘Insula Piscatorum’. Het vruchtgebruik komt toe aan St-Adèle, vermeende dochter van koning Dagobert II. Deze Merovingische en later heilig verklaarde koning heerste over Austrasië : oosten van huidige Frankrijk, westen van Duitsland, België ten oosten van de Schelde en delen van ons land, met Metz als hoofdstad. Adela van Pfalzel was de zus van de echtgenote van Pepijn van Herstal. Ze wordt jong weduwe, muntte uit in gebed en naastenliefde, sticht een klooster en wordt heilig verklaard. In 1545 komt de Friese priester Menno Simons er hagenpreken houden en zo komen er mennonieten (doopsgezinden) aan de Maas te wonen. Er wonen nu zo’n 50 mensen en het is een beschermd dorpsgezicht. In 2009 werden bij het gehucht in de Maas bevers gespot en gefilmd. En een paar jaar geleden is de oude Maasarm , oostelijk van het gehucht, heropend. Bij hoogwater komt het derhalve als een eiland in het water te liggen, zoals vroeger. Onze wandeling voert ons niet door Visserweert, maar langs het Julianakanaal, met uiteindelijk links een afslag naar Roosteren.

Linksonder Illikhoven, in midden Visserweert Straatje Visserweert

Hoogwater, achtergrond Illikhoven Over de tussen Oude Maas en Julianakanaal.

Vóór Rusteren de buurtschap Schettereind en een wegkapel. Roosteren is een kerkdorp van zo’n 1500 inwoners, tussen Maas en het Julianakanaal en dichtbij de A2. Het is ontstaan aan de samenvloeiing van de Roode beek en de Geleenbeek en in de 8e eeuw al ontgonnen vanuit de abdij van Susteren. Roode en Susteren heeft dan geleid tot Roosteren. Twee kastelen sieren het dorp: Ter Borch en Eijckhout. Centraal in het dorp een waterstaatskerk gewijd aan Jacobus de Meerdere.

Buurtschap Schettereind Kerk Roosteren

Ter Borgh Eickholt

Ons laatste stuk voert ons langs het sportterrein door weidegebieden met enkele bomen en paarden naar de Maas. Aan de oostkant rust het bruggenhoofd op een deel van de stadsversterkingen van Maaseik uit 1672, de Schansberg geheten. De brug over en we zijn in België. De brug is vernoemd naar Pater Sangers, die zich inzette voor meer samenwerking tussen Nederlands en Belgisch Limburg. De brug dateert uit 1952. De oorspronkelijke rijk met lantaarns versierde brug uit 1888 werd in WO II vernield. Op het einde van WO I was de brug het decor van de aftocht van ruim 100.000 verslagen Duitse soldate. Bij de brug moesten ze hun wapens inleveren. Direct na de brug zien we een van onze auto’s weer terug, aan het begin van de dag daar neer gezet. We rijden naar de auto die in Born staat, nuttigen nog gezamenlijk een verfrissing en rijden ieder vervolgens huiswaarts, Rob en Fieke naar Leiden, ik zelf naar Naarden.

door de weilanden naar de Maas konikspaarden

Verlaten hotel aan de oostkant Maas Op de brug over Maas naar Maaseik

Pelgrimspad 2 – juli 2017

De verwijdering van mijn steeds slechter functionerende rechterknie en de vervanging daarvan door een kunstknie verhinderde zeker een jaar flink wandelen. Daarna deden we andere tochten en in juli 2017 konden we het Pelgrimspad vervolgen. We starten op vrijdag 21 juli in Schin op Geul. Het dorp is al in een oorkonde van 847 genoemd als schenking ten gunste van de abdij van St.remigius te Reims en haar proosdij te Meerssen. Na de Tachtigjarige Oorlog komt het in handen van de Spaanse Habsburgers, vanaf 1715 van de Oostenrijkers. Bij het verdrag van Fontainebleau in 1785 wordt het gebied overgedragen aan de Republiek. Het dorp werd in de jaren zestig nationaal bekend vanwege Wim Sonnvelds typetje ‘Frater Venantius uit Schin op Geul’. ‘Schin’ is waarschijnlijk een Germaanse naam voor ‘helder water’. En daarmee is dan de Geul bedoeld, waaraan het dorp lig.

St.Mauritiuskerk Beeldje van Sonneveld als Frater Venantius.

Na Schin op Geul kwamen we al snel langs de Geul te lopen. Vanwege het stralende weer een extra feest. Onderlangs de Keutenberg langs Huize Schoonzicht om het dorpje Stokhem heen. Wijlre doen we slechts aan voor een lunch. Op de Keutenberg ligt een gelijknamige buurtschap van een tiental huizen en boerderijen en de helling kent een groeve, waar de Romeinen al mergelkalk uit haalden. De Keutenberg maakt sinds 1972 deel uit van het parcours van de Amstel Gold Race. Wijlre komt van het Oud-Germaanse woord ‘willen’, hetgeen gehucht of hofstede betekent. In Wijlre staat de Brand-brouwerij, wellicht de oudste van ons land, al weer een tijd eigendom – helaas – van Heineken. Bij de Geul staat het Kasteel Wijlre.

Langs de Geul Zicht op Wijlre

nogmaals zicht op Wijlre

Over de Dolsberg op Gulpen aan. Waar we onderdak vinden in een knus familiehotel. Gulpen is een van origine vroegmiddeleeuws dorp, waar de Gulp in de Geul uitmondt. Het vele water in de omgeving bracht de bedrijvigheid van leerlooiers, bierbrouwers en forellenkwekers. De Gulpener Bierbrouwerij stamt uit 1825. Op het oude kerkhof -recht tegenover ons hotel – staat een romaanse toren uit waarschijnlijk de 11e eeuw. Buiten het dorp staat het kasteel Neuburg, met al eeuwenoude papieren. In de 19e eeuw komt het in bezit van de familie De Marchant et d’Ansembourg, waarvan een aantal burgemeester waren van Gulpen. Graaf Max de Marchant et d’Ansembourg was een bekend NSB’er, lid van de Eerste en Tweede Kamer en tijdens WO.II gouverneur van Limburg.

Romaanse kerktoren Hotel

Kasteel Neuburg Max de Marchant et de Ansembourg

We verlaten Gulpen en passeren bovengenoemd kasteel, langs buurtschap Cartils, naar de Biesbergerweg. We steken het Miljoenenlijntje over door het Eyserbos en zien vanaf de hoogte het dorp Eys liggen. Anderhalve kilometer dalen over een landweg. Een bord waarschuwt: ‘Pas op voor de stier; betreden op eigen risico’. We stijgen weer tussen hagen door. Een paar maal links, rechts en we zijn in Eyserheide, een gehucht van zo’n 85 inwoners. De Eyserbosweg komt uit in het gehucht, ook bekend van de Amstel Gold Race.

Zicht op Eys Monument Eyserheide

We wandelen over de Achterweg, rondom schitterende panorama’s. Het Limburgse land is een wonder voor het oog. Een volgend gehucht dient zich aan: Trintelen, boven op het Plateau van Ubachsberg, ontstaan door de erosie van omliggende rivieren en beken.Iets noordelijker ligt het gehucht Mingersberg, waar vandaan je het Droogdal van Colmont in kijkt. Een dal zonder waterloop van betekenis, vandaar de naam. Het vormt als het ware een hap als van een taartpunt uit het bovengenoemd plateau. Wij genieten ook van die punt met een echte punt taart op het terras van de Bernardushoeve, een weldadig restaurant in een 19e eeuwse Limburgse carréboerderij. De naam van het gehucht zou zijn afgeleid van Vrouwe Minnegard, die naar een legende hier zou hebben gewoond rond 800. We klimmen omhoog naar Vrouwenheide, met de hoogst gelegen windmolen van ons land: 216 meter boven NAP, gebouwd in 1858 en rijksmonument. Lang is gedacht dat Vrouwenheide het hoogste punt van Nederland was, omdat men vanaf hier over de Vaalserberg kan kijken tot aan de Eifel. Vanaf 1919 is juist genoemde berg aangewezen als hoogste plek van ons land.

Spoedig zijn we in Ubachsberg, een dorp met een oudste vermelding in 1234. Ubach/Ubac zou verwijzen naar ‘out’ of ‘ooi’, wat nat weiland of waterland betekent. Van welke kant je ook komt, voor dit dorp moet je klimmen. Een ‘eiland’ op het plateau, Dit eiland staat te boek als een getuigenheuvel. Het getuigt van een bijzonder aardkundig verschijnsel. In dit geval dat dit eiland gevormd is door de tussen 1-2 miljoen jaar geleden hier stromende ‘Oostmaas’ en de naar het Noorden stromende ‘Westmaas’. Het dorp kent een beroemde fanfare: St. Cecilia, vele malen nationaal kampioen en een paar maal winnaar van het prestigieuze Wereld Muziek Concours te Kerkrade. En we troffen een huis, met achter de ruit honderden eierdopjes.

De Breedenweg voert ons bij Ubachsberg vandaan, maar al snel slaan we linksaf een landweg in. Ruim drie kilometer verder ligt Voerendaal. Onze route voert ons door Natuurreservaat Kunderberg, met bos en grasland in een kalkgebied met steile hellingen en diepe dalen. Een gebied met bijzondere planten, zoals kalkwalstro, Duitse gentiaan en wilde weit en dieren als de hamster, de ondergrondse woelmuis, das, steenmarter en kwartel. We treffen er ook het oorlogsmonument voor R.F.C.H. Le Chantre. Het gaat hier om een Belgische verzetsman die op deze plek op 9 september 1944 door de bezetter werd gefusilleerd. Op 2 september was hij met zijn verzetsmaat Parra in het Belgische Eysden gearresteerd. Parra werd in dat dorp doodgeschoten. Onder de A79 door komen we aan de rand van de bebouwde kom van Voerendaal. Dit dorp kent een kerk – Sint Laurentius – oorspronkelijk stammend uit de 11e eeuw, waarvan de Romaanse toren nog rest. De kerk werd in 1049 door Paus Leo IX geconsacreerd en daarmee de enige in ons land die door een paus is ingewijd. Wat reizen betreft was deze paus een verre voorloper van de Poolse paus uit de vorige eeuw. Na de verwoestingen die de Noormannen hadden aangericht, reisde hij heel Europa door om de bevolking opnieuw te inspireren voor het christendom te kiezen. Het huidige middenschip dateert uit 1841 en werd gebouwd met financiële steun van de landelijke overheid en is dus een waterstaatskerk. Even buiten Voerendaal ligt kasteel Cortenbach., een van de vijf in de gemeente Voerendaal. Oorspronkelijk een middeleeuwse burcht, evenals de kasteelhoeve. Het huidige kasteel, opgebouwd uit de 14e eeuwse resten stamt uit 1713 door Akense handelaar. Het kasteel is niet te bezichtigen.

pad naar oorlogsmonument oorlogsmonument

St.Laurentiuskerk Kasteel Cortenbach

Pelgrimspad 1 – mei 2013

Een paar maal per jaar lopen Fieke, Rob en ik een deel van het Pelgrimspad. En wel volgens de verstandige ‘Rob-doctrine’ met de zon zoveel mogelijk in de rug om er niet in te hoeven kijken en minder heet op warme dagen. Dus van zuid naar noord. We lopen van Visé onder Maastricht naar ‘s Hertogenbosch. ‘s Hertogenbosch- Amsterdam hebben Fieke en Rob reeds samen gedaan. Dat wacht mij dus nog als we stad van de Meierij hebben bereikt. We begonnen onze 267 km lange tocht op 9 mei 2013.

Visé of Wezet in het Nederlands is een aardig stadje van zo’n 18.00 inwoners aan weerszijden van de Maas. Al in de prehistorie was er bewoning en in de Romeinse tijd was het een gehucht van handelaren in de buurt van een castellum (vicus). In 780 is er een kerk en in de 14e eeuw wordt de stad ommuurd; Karel de Stoute verwoest de stad in de 15e eeuw en de Fransen laten de omwalling slechten in de 17e eeuw.

St.Martinuskerk Loretokapel

In de 17e eeuw werden vel Loreto-kapellen gebouwd in West-Europa. De kruisvaarders namen uit Palestina talrijke relikwieën mee. Nadat ze in 1291 definitief uit het Heilige Land waren verdreven, bleef er nog één belangrijk relikwie achter: het ouderlijk huis van Maria, te zwaar om mee te nemen. De legende wil dat de Hemel ingreep ter bescherming van dit huis tegen de moslims: engelen brachten het huis met huisraad en al naar Dalmatië, maar daar was men niet bepaald enthousiast, dus de engelen namen het toen mee naar Loreto bij Ancona. Het groeide uit tot een succesvol bedevaartsoord en ‘Rome’ propageerde daarop een netwerk van kopieën. Kannuniken uit Visé , thuis gekomen na een pelgrimage naar Rome en Loreto namen het initiatief tot de bouw van zo’n kapel buiten het stadscentrum.

Onze tocht start bij het station , we lopen een stukje langs het spoor en komen al vrij spoedig op een onverharde holle weg. We gaan steeds meer de hoogte van de heuvels in, door bosjes, over karrensporen, langs veldkruizen en zicht op het stadje Dalhem, met de resten van een 11e eeuws kasteel, schilderachtige straatjes en de St.Pancratiuskerk. In de 13e eeuw viel het onder het hertogdom Brabant. Bij de vrede van 1648 kwam het in Staatse handen, belangrijk vanwege de kolenmijnen in de buurt en als militair steunpunt. Op het stadhuis van 1665 prijkt nog altijd het wapen van Nassau.In 1785 stonden de Staan-genraal het stadje en omgeving af aan Oostenrijk in ruil voor Oostenrijks Valkenburg. Voor de katholieke bevolking een verademing.

St.Pancratiuskerk Wichet de la Rose, herenhuis met poortgebouw

Van Dalhem gaat het noordwaarts achter het dorp Mons langs, steeds omhoog, langs oude, forse boerderijen, langs bosranden, over eilandpaadjes, onder spoor door, langs de spoorlijn en omhoog over een holle weg tot in Moelingen, een dorp in de Voerstreek. Wat de wegkruisen betreft is het ontstaan onduidelijk. Wellicht zijn het christelijke opvolgers van heidense altaren. Er zijn diverse soorten: moordkruisen op de plek waar iemand vermoord werd; ongevalskruisen; kerkkruisen, van een kist gehaald en bij het woonhuis geplaatst; grenskruisen; processiekruisen; missiekruisen, geplaatst als afsluiting van ‘missieweken’; hagelkruisen als bescherming van de gewassen. We overnachten in de Voerstreek.

Fieke en Rob Moelingen

Vanaf Moelingen is het niet ver meer naar de grens met Nederland. Bij grenspaal 36 is het zo ver en dan wacht ons oeroude dorpje Mesch ten zuidoosten van Eijsden, met een van de oudste kerken van ons land, gewijd aan Pancratius. Het is een zaalkerkje met in de noordwand een opvallend stuk metselwerk in een visgraat-verband, het zgn. Opus Spicatum. Een teken van de hoge ouderdom van het godshuis: vermoedelijk 10e eeuws. Het is zaterdag 10 mei. Door Mesch stroomt de Voer en in het dorp staat het eerste bevrijde café van ons land : Auberge ‘t Koffer, 12 sept.1944.

Grenspaal 36 St.Pancratiuskerk Mesch

auberge ‘t Koffer

Landschappelijk blijft het wandelen een feest. We passeren dassenholen en en verorberen een pannenkoek in restaurant De Bosrand. Het regent. Een oude man met een reusachtige herdershond zit aan het ene kopje koffie. Maar de hond blaft naar iedere bezoeker, houdt niet op; de man doet niets, de leiding van het restaurant ook niet. Ik kan het dan niet laten om de man te vragen met zijn hond naar buiten te gaan, waar hij onder een overkapping ook droog kan zitten. Tot opluchting van de vele bezoekers gehoorzaamt de man gedwee en is de rust weergekeerd. na de lunch is het droog en wandelen we het Savelsbos in, bezaaid met daslook.We stuiten op het kruis ter gedachtenis van de 12 jarige Hubert Wetzels, die op 3 november per ongeluk door een jager werd doodgeschoten. Dit hardstenen kruis vervangt sinds 1989 een hutten kruis voor deze zoon van de jachtopziener. We komen langs de toegang tot een prehistorische vuursteenmijn en passeren de Henkeput, een mysterieus 12 meter diep gat in de grond. Aan het eind van de schacht volgt een in de kalksteen uitgehakte kleine ruimte, maar het waarom blijft raadselachtig. In 1886 werd de put onderzocht door de vermaarde geoloog Casimir Ubaghs en de dan nog jonge arts en antropoloog Eugène Dubois, de latere ontdekker van de aapmens op Java. Bij het legen van de put kwamen menselijke en dierlijke resten aan het licht en restanten van Romeins aardewerk. Er werden in Meersen en Maastricht ook dergelijke putten gevonden en derhalve is een Romeins verleden aannemelijk. Het Savelsbos strekt zich over een heuvelrug langs Rijckholt tot aan Gronsveld. Opeens klauterde een auto met een wat weelderige dame achter het stuur het bos in , ons tegemoet. Maar plotseling kwam ze vast te zitten, geen wonder want het pad was rotsig, zeer ongelijk. De vrouw wist met geen mogelijkheid verder te komen. Wij er op af. Ja, ze had een afspraak. In het bos? Erotisch rende-vous? Enfin, Fieke had de moed achter het stuur te kruipen en wist de auto met grote stuurkunst te keren, zodat de dame eieren voor haar geld kon kiezen door weer naar beneden te hobbelen. In Gronsveld regende het weer. Daar stond onze tweede auto, waarmee we naar het begin reden waar de andere auto stond. Er was nog tijd om Visé en Dalhem beter te bekijken. De andere dag, 11 mei, gingen we voor het laatste stuk dat weekeinde.

Dassenholen Gedachteniskruis voor Hubert Wetzels

Savelsbos met daslook Ingang vuursteenmijn

Henkeput Zicht vanuit Savelsbos

Oude boerderij Gronsveld.

Op zondag 11 mei starten we in Gronsveld door de velden over de Drrenweg door Riesenberg, een bos, wiens naam is afgeleid van Wiegersberg, een verbastering van Wijngaardsberg. In het verleden lag hier een wijngaard, zoals op meer plaatsen in Limburg. Op last van Napoleon werden deze wijngaarden gerooid vanwege concurrentie voor de Franse wijnteelt. Sinds een aantal decennia vinden we in Limburg wederom florerende wijngaarden. We komen langs diverse kalksteen groeven, zoals Groeve Koeberg en de Julianagroeve. We wandelen door Cadier en Keer, gelegen aan de N278, tussen Maastricht, Gulpen en Vaals. Een forenzendorp op het Plateau van Margraten. Cadier zou een van oorsprong Keltisch woorden kunnen zijn: kadeir betekent ‘hoogte’. Een andere theorie is dat het afstamt van het Latijnse ‘Calidarium’, hetgeen ‘plaats voor warme baden’ betekent. Dat werd Calidier en verbasterd Caidier. Toen vestigden zich Germaanstaligen zich in het gebied. In de 14e eeuw viel de -d weg en werd het Caieer en dat werd in de 16e eeuw als Keer geschreven. Uit 1736 dateert de vermelding Cadier ofte Keer. Dubbelop dus. In de 19e eeuw zijn resten opgegraven van een Romeinse ‘villa urbana’, een luxueus landhuis. Een vrijgekomen bronzen beker bevindt zich in het Rijksmuseum voor Oudheden te Leiden.

Julianagroeve

Opmerkelijk vermissingsbericht:pauw bronzen Romeinse beker

Vanuit Cadier en Keer wandelen naar de Schiepersberg. We passeren het gehucht Klein Welsden en komen in Groot Welsden. Vandaar komen we op de Heerweg, waarvan de naam er op duidt dat deze al door de Romeinse legers werd gebruikt. Bij het gehucht Heerstraat met daar achter het dorpje Ijzeren staat een ‘schietwilg’. Taken en twijgen werden gebruikt op het boerenbedrijf als vluchtmateriaal voor korven, manden en fuiken. Zo had elk dorp zijn eigen mandenmaker. In het Limburgs ‘körver’. Denk aan de coaches Frans Körver en Wiel Coerver. We lopen vrijwel recht op het typische Limburgse straatdorp Scheulder af, met diverse boerderijen in mergelsteen en een kerk uit 1850, gewijd aan de Heilige Barbara. De naam is afgeleid van Schule = schuilplaats. Langs de heerbaan Maastricht-Aken-Keulen stond hier een schuilplaats voor de nacht.

Scheulder

Van Scheulder volgen we het Gerendal, door weilanden, langs een bosrand, over een smal voetpad, een graspad, langs weilanden en akkers, over een holle bosweg naar Oud-Valkenburg, met zicht op Kasteel Genhoes. Maar we belanden bij Kasteel Schaloen, waar we in de slotgracht enorme karpers zien zwemmen en waar op de binnenplaats tijd is voor een koffiestop met versnapering. Dan weer door bos naar de op de Schaesberg gelegen Kapel de Kluis. Een ronde poort in een zeventraas gevel. Houten martelwerktuigen boven de poort verwijzen naar het Lijden van Christus aan het kruis. Het gebouw stamt uit 1688 en sindsdien gebruikt als hermitage oftewel kluis. Het was in opdracht van Graaf Hoen van Cartiels, de Heer van Schaljoen uit mergel opgetrokken. Tot 1930 is de kluizenaarswoning bewoond geweest door vrome mannen. Naast de kluis staat een kapel, waarin twee bewoners zijn begraven. Hier wordt Sint Rochus vereerd. Hij behoort tot de pestheiligen. Hij laat een beenwond zien en naast hem staat een hond die hem in quarantaine van voedsel voorziet. Thuis heb ik exact zo’n beeld staan. Verder een kruisweg van 14 Staties. Sinds 1970 wordt op de laatste zondag van juni weer een bedevaart naar kluis en kapel gehouden. In Schin op Geul eindigt ons wandelweekend.

Kasteel Schaloen

Karpers De Kluis

een kluizenaar Grafsteen van eerste kluizenaar Laurent Ploum

St.Rochus, aangeroepen bij besmettelijke ziekten van mens en dier

zicht op Oud Valkenburg

De wereld van 26 mei – 1956

Op mijn zevende verjaardag, een donderdag, lag de temperatuur tussen de 8 en 14 graden, gemiddeld ruim 10 graden. Het was zwaar bewolkt, met 4 uur zon en 1 uur regen.Ik zat nu bijna een jaar in de eerste klas van de Rehobothschool. De school lag ongeveer honderd meter van ons huis. De naam is ontleend aan een verhaal uit Genesis 26, waarin de herders van Izaäk steeds ruzie krijgen met andere lokale herders over het bezit van waterputten. Nadat Izaäk een derde put heeft gegraven zijn de ruzies voorbij en dan staat in vers 22: ” Hij noemde hem Rechoboth, ‘want’, zei hij, ‘nu heeft de Heer ons ruimte gemaakt in dit land en kunnen wij ons en zullen wij vruchtbaar zijn in dit land”. Een eerdere school in ons dorp heette ‘Eben-Haëzerschool’: ‘tot hiertoe heeft de Heer ons geholpen’. Die werd begin 20e eeuw al snel te klein en daarom werd een tweede school gebouwd: er was meer ruimte vanwege een grotere schare kinderen, vandaar de naam. Scholen daarna werden vernoemd naar leden van de koninklijke familie: Wilhelminaschool, Julianaschool, Beatrixschool. Allemaal Hervormde scholen; de Gereformeerden hadden hun eigen school: de Keucheniusschool aan de gelijknamige straat. Keuchenius, advocaat, was een trouwe volgeling van Groen van Prinsterer en lid van de Tweede Kamer. Tegen zijn partij in pleitte hij voor gratie voor Domela Nieuwenhuis, nadat deze was veroordeeld tot een jaar gevangenisstraf wegens majesteitsschennis. Toen later Domela lid van de Tweede Kamer werd was hij het enige kamerlid dat hem een hand gaf. De openbare lagere school was genoemd naar Cort van der Linde. Juffrouw Hop was onze onderwijzeres in de eerste klas. Zij woonde voor haar trouwen met de heer Bleijenberg in het huis van mijn grootouders naast ons en raakte zodanig bevriend met mijn ouders. Na haar trouwen verhuisde ze naar Moordrecht, waar ik nog eens als kind gelogeerd heb, waarvan ik me nog een tochtje herinner achter op de scooter van haar man. In de eerste klas, aan het eind van het schooljaar, staan wij als klas ook bij een groeve. Een klasgenoot , die altijd van die blauwe lippen kende, rende op een dag bij het uitbreken van onweer met hevige regens naar huis en overleefde dat niet. Hij bleek ernstige hartproblemen te hebben, vandaar die blauwe lippen, maar wij wisten dat toen niet. En daar stonden we dan met Juffrouw Hop op de Oude Begraafplaats. Het was prachtig weer, toen wel. Wij zongen een psalm. Welke weet ik niet meer. Graf heb ik nooit teruggevonden, waarschijnlijk al lang geruimd.

Rehobothschool

Levinus Wilhelmus Christiaan Keuchenius.

Op mijn zevende verjaardag werd in Vught Simon Tahamata geboren. Hij is van Zuid-Molukse afkomst en werd in Vught in een zogenaamd Ambonezenkamp geboren. Wij kenden ook zo’n kamp, waar ik later nog kranten rondbracht. Tahamata’s familie verhuist naar Tiel, waar hij gaat voetballen bij Theole. In 1971 speelt hij op proef bij Ajax en wordt aangenomen voor de jeugdopleiding. Op 24 oktober 1976 maakt hij zijn debuut voor het eerste tegen FC Utrecht (7-0). In 1980 vertrekt hij tegen zijn zin naar Standard Luik, daarna volgen Feyenoord, Beerschot en Germinal Ekeren. Hij speelt 21 keer in Oranje. Hij voelt zich zeer betrokken bij de Molukse acties in de jaren ’70. Zoekt ‘zijn’ jongens op in de gevangenis, eenmaal met assistent-trainer van Ajax, Bobby Haarms. Vanaf 1996 tot nu is hij actief als jeugdtrainer, eerst in België, waar hij de ontdekker is van o.a. Jan Vertongen en Toby Alderweireld; daarna bij Ajax en Al-Ahil en sinds 2014 wederom bij Ajax.

Twee dagen voor mijn verjaardag vindt de eerste editie van het Eurovisiesongfestival plaats in Lugano, met Lys Assia als winnares met haar liedje ‘Refrain’. De Zwitserse won op nog al geheimzinnige wijze, omdat de telling achter gesloten deuren plaats vond en tot op dag van vandaag is niet bekend hoe of wat en op welke plaats de dertien andere liedjes eindigden. Tijdens dodenherdenking stelt koningin Juliana het Nationaal Monument op de Dam in gebruik. Een ontwerp van J.J.P.Oud, met beelden van J.A.Rädecker en reliëfs van Paul Grégoire. De twee leeuwenfiguren als wachters zijn van J.W. Rädecker, zoon van eerstgenoemde. De latijnse tekst op de voorzijde is van de classicus J.D.Meerwaldt en die op de gedenkmuur van A.Roland Holst. Het monument kwam in de plaats van een tijdelijk monument met elf urnen van fusilladeplaatsen.

Lys Assia

vier geboeide mannenfiguren oude monument -1947

1956 begint met de onafhankelijkheid van Soedan en op de 5e is voor het eerst op de buis het NTS-journaal te zien. Eind januari verandert zacht winterweer in een zeer koude februari, met op de 14e een Siberische Elfstedentocht. Er werd geen winnaar uitgeroepen vanwege het zgn.Pact van Vrouwbuurstermolen. Na een barre en zeer vermoeiende tocht besloot de kopgroep, bestaande uit Jan van der Hoorn, Aad de Koning, Jeen Nauta, Maus Wijnhout en Anton Verhoeven eendrachtig door te blijven schaatsen en samen, arm in arm, over de finish te gaan. Het publiek en bestuur van de elfstedentocht was ‘not amused’ en besloot de vijf te diskwalificeren. Nummer zes, Jeen van den Berg, weigerde vervolgens de eerste prijs en zodoende kent de elfde tocht geen winnaar. Tot eind februari was het zo koud (tot min 25 en -26 graden) dat er mensen daaraan overleden. Op schrikkeldag viel de dooi in.

Coen van Hoewijk eerste journaallezer De vijf van het Pact.

Op 14 maart verslaat het Nederlands elftal in Düsseldorf regerend wereldkampioen West-Duitsland met 1-2 door twee goals van Abe Lenstra. Dit was een even sensationeel als legendarisch resultaat als de overwinning van Ajax onlangs in Madrid tegen regerend Champions League-winnaar Real Madrid (1-4). Op 19 maart bokst Bep van Klaveren zijn laatste wedstrijd en op 23 maart wordt de NOVIB opgericht.

April brengt ons land de radiotelescoop in Dwingeloo, sinds 2009 een rijksmonument en op de 19e vindt het huwelijk plaats tussen prins reinier van Monaco en Grace Kelly. De eerste videorecorder wordt gedemonstreerd, de Ampex. In de begintijd van deze vinding werden Nederlandse uitzendingen daarop opgenomen en ook weer gewist om ruimte maken voor weer andere opnames. Het was een duur apparaat en men deed zuinig. Helaas is daarom veel materiaal verloren gegaan.

Op 13 juni wordt in Parijs Real Madrid de eerste winnaar van het Europees Toernooi van Landskampioenen door Stade Reims te verslaan met 4-3. Ze zouden de Europa Cup/UEFA Champions League daarna nog twaalf keer winnen, een absoluut record. Sterspelers in die tijd waren Alfredo di Stefano, die vijf keer achtereen met Real de Cup won en in elke finale scoorde en Francisco Gento, die zes keer de Cup achtereen won, een record. Vanaf 1959 voegde zich Ferenc Puskas bij de witte brigade, die drie maal de Cup mede veroverde. Op die zelfde dag onthulde Der Spiegel de Greet Hofmans-affaire, met prins Bernhard als bron. De dag daarop werd de wettelijke handelingsonbekwaamheid van de getrouwde vrouw opgeheven en nog weer een dag later wordt de Technische Universiteit Eindhoven opgericht. Eind juni worden in Poznan arbeidsonlusten gewelddadig onderdrukt, waarbij 74 arbeiders om het leven komen.

Di Stefano links Gento

graf Hofmans op Zorgvlied Poznan -Polen

In juli wint Roger Walkowiak verrassend de Tour de France en Egypte nationaliseert het Suezkanaal, nadat de VS en Engeland de toegezegde steun bij de bouw van de Aswandam intrekken.

Op 8 augustus komen bij een mijnramp in het Henegouwse Marcinelle 262 mijnwerkers om, onder wie 156 Italiaanse gastarbeiders. Door een menselijke fout ontstond er brand, waarbij kabels braken en de liftkooien naar beneden vielen en de mijnwerkers geen kant meer op konden. via een nieuwe schacht trachtten mannen met zuurstofflessen de opgesloten mijnwerkers te bereiken, maar het mangat was te klein voor hun zuurstofapparaat. Uiteindelijk duurde de reddingsactie twee weken en waren er slechts zes overlevenden. Van dat moment kwamen er geen gastarbeiders meer uit Italië, maar eerst uit Spanje en Griekenland en later uit Marokko etc.

overzicht van de mijn mannen met zuurstofflessen

Op 2 september is het dan zo ver: de eredivisie gaat van start en daarmee het betaalde voetbal, niet meer ‘wild’, maar officieel. Op 12 oktober wordt Marga Klompé als eerste vrouwelijke minister geïnstalleerd. Op 23 oktober leiden studentendemonstraties in Budapest tot een algemene opstand; de dag daarop wordt Imre Nagy de opvolger van Ernö Gerö. De dag er na schoten scherpschutters van de veiligheidstroepen op vreedzame demonstranten; weer een dag later nodigt Imre Nagy niet-communisten uit in zijn regering plaats te nemen en op de 27e trekken de Sovjettroepen zich uit Budapest terug. De opstand ging door ,gevangenen werden bevrijd, onder wie kardinaal Mindszenty. Op 3 november trok een delegatie van de regering naar Moskou om te onderhandelen, maar ze werden gearresteerd. De dag erna vielen troepen van het Warschaupact het land binnen en sloegen de opstand neer. . Het Westen durfde zich er niet mee te bemoeien, mede door de inval in Egypte en de bezetting van het Suezkanaal door Israël, Groot-Britannië en Frankrijk. Aan Hongaarse zijde vielen circa 2500 doden, aan Sovjet kant 800. Meer dan 200.000 Hongaren sloegen op de vlucht. Premier Nagy naar de Joegoslavische ambassade en Mindszenty naar die van de VS. Als twee jaar later Nagy de ambassade wil verlaten, wordt hij opgepakt en geëxecuteerd. Het lot dat hij deelt met 350 andere Hongaren, van de 30.000 die gevangengezet werden. János Kádár wordt de nieuwe leider. Ons land trekt zich terug van de Olympische Spelen in Melbourne. Op 2 december begint de Cubaanse revolutie onder leiding van Fidel Castro.

Marga Klompé Imre Nagy

Hongaarse opstand.

De Nobelprijs voor literatuur gaat in 1956 naar de Spaanse dichter Juan Ramón Jiménez (1881-1958) In Rotterdam verrijst het geinige beeld Monsier Jaques op de Rotterdamse Coolsingel. Het is een werk van Oswald Wenckebach (1895-1962)

Bij ons in het gezin wordt een jongetje geboren, dat de naam Hans krijgt. Echter na een aantal maanden overlijdt het aan de gevolgen van een buikgriep, waarbij het virus ook de hersentjes aan tast. In die tijd stonden artsen daar machteloos tegenover. Een dreun voor mijn ouders. In 1958 wordt wederom een jongetje geboren en ook die krijgt de naam Hans. Zo ging dat toen.

Rond mijn verjaardag speelde zich in ons dorp het volgende af. De politie ontdekt een verkeersovertreding op de hei. Een bevel te stoppen werd genegeerd, de overtreder reed van het pad af en zoekt dwars over de hei een goed heenkomen. Raar bericht: welk vervoermiddel? Wat voor overtreding? Verder: een achttienjarige jongen loopt van huis weg en wordt in Rotterdam aangehouden. Een hond bijt een kip dood en ter zelfde tijd werden elders 3 kippen dood gebeten. Een fietser raakt onder het achterwiel van een auto, breekt een been en de fiets is totaal vernield. “Dr. v.d.Berg verleende eerste geneeskundige hulp”. Huisartsen waren toen tevens Eerste Hulp Posten. Gevonden voorwerpen: een zonnebril, Lipssleutel, oorbel, ballpointpen, vulpen, damesvest, sigarettenpijpje, rubberriem, babydeken, badhanddoek en zwarte das enz, bruine fietstas, kinderregenjasje, ring met sleutel en een moersleutel. meest intrigerend: badhanddoek en zwarte das enz.

De wereld van 26 mei – 1955

Op mijn zesde verjaardag, een woensdag, lag de temperatuur tussen ruim 5 en ruim 16 graden; het was half bewolkt en het merendeel van de dag scheen de zon. Op het circuit van Monza verongelukt de ex-wereldkampioen Formule 1 Alberto Ascari in zijn Ferrari tijdens een testrit. Het zal in huize Vos niet doorgedrongen zijn. Wij hadden zelf nog geen auto, ook nog geen televisie. We hadden wel radio, distributieradio. We zouden nu zeggen kabelradio. Een bakelieten knop voor een paar stations, waaronder ook een stand voor de kerkdiensten. Enfin, ik heb ook niet veel met autoracen en of er op Zandvoort weer Formule 1 -races gehouden moeten worden, laat me koud. Lijkt me ook een behoorlijk milieu vervuilende sport, maar daar hoor je de zgn. ‘klimaatdrammers’ niet over. De trots op Max Verstappen zal wel sterker zijn. Over auto’s gesproken : het weekend na mijn verjaardag is het Pinksteren en beleeft ons land z’n eerste file: op het knooppunt Oudenrijn. ‘Knooppunt’: is zo’n naamgeving niet vragen om ‘moeilijkheden’? een soort ‘self-fulfilling prophecy’?

In mijn geboortemaand treedt op de zesde West-Duitsland toe tot de NATO en op 14 mei reageert de andere kant met de oprichting van het Warschaupact. In Den Haag wordt op de 20e de eerste steen gelegd van de eerste moskee in ons land, de Mobarakmoskee, bestemd voor diplomaten en personeel van internationale organen. Daar is de ellende al begonnen zal Wilders wellicht zeggen.

logo Warschaupact

Op 3 februari vindt de eerste uitzending plaats van ‘Dappere Dodo’, een KRO-programma. Ik schreef al, dat wij geen tv hadden, maar op woensdag- en zaterdagmiddag mocht ik met andere kinderen uit de buurt kijken bij een familie die het ( letterlijk) dure bezit kenden van een toestel. Klompen of schoenen uit en daar zaten wij in hurkzit op de grond ons te verbazen en te genieten. In mijn hoofd zingt nog steeds het liedje rond van ‘Varen is fijner dan je denkt’, dat een paar jaar later op de buis kwam. Dappere Dodo was tot 20 mei 1964 te zien en was een poppenprogramma van Bert Brugman rond de scheepsjongen Dodo, een naam uit de heiligenkalender. Opa Buiswater en Juffrouw Vulpen, oom Harrie, de kapitein en vriend Kees zaten eveneens op de avonturenboot.

Tien dagen later in de laatste maand op de Romeinse kalender, die met maart begon, naar de god Mars, werd Erik in ons gezin geboren. (Die Romeinse indeling vinden we nog immer terug in onze indeling: september, oktober, november en december betekenen niet meer dan de zevende, achtste, negende en tiende maand). In het fotootje hieronder zien we mijn vader ( zelf op 17 febr. geboren,1921) met mijn broertje Cees en mij aan zijn hand op weg naar het gemeentehuis om aangifte te doen van de geboorte van Erik.

Op de Havenstraat bij de Oude Kerk

Op 2 maart behalen bij een talentenjacht Johnny Jordaan de eerste en Tante Leen de tweede prijs, voor beiden de start van hun carrière.

Op 5 april (verjaardag van mijn moeder) treedt Winston Churchill af als premier van het Verenigd Koninkrijk. Hij had in 1951 zijn comeback gemaakt. Tijdens zijn laatste regeerperiode werd hij benoemd tot ridder in de Orde van de Kousenband en kon dus Sir Winston Churchill genoemd worden en kreeg hij eveneens de Nobelprijs voor literatuur. In het zelfde jaar 1953 werd hij getroffen door een beroerte. Als hij aftreedt is hij tachtig jaar. In 1956 ontvangt hij van de stad Aken de Internationale Karelsprijs voor zijn ideeën over een Verenigde Staten van Europa. Die prijs zal de huidige premier May wel nooit ontvangen! Hoever is het gedachtegoed van de grootste Brit weggezakt, zeker bij Boris Johnson die nota bene een bewonderaar zegt te zijn en een mooi boek over hem schreef! Churchill bleef tot een jaar voor zijn dood in 1965 lid van het Lagerhuis. In 1959 erfde hij al de titel ‘Father of the House’ als langstzittend parlementslid sinds 1924.

Op 6 april brandt in Bussum Studio Irene af. De studio was gevestigd in een voormalige Hervormde kerk uit 1828 en in 1914 na de bouw van een veel grotere kerk buiten gebruik gesteld. Tijdens W.O.I functioneerde het als Protestants Militair Tehuis voor gemobiliseerde soldaten. Daarna werd het verkocht en vestigde zich de textiel- en manufacturenhandel ‘Irene’ in het pand. In 1951 huurde Philips de voormalige kerk en richtte het in als tv-studio, waar de NTS gebruik van mocht maken. In januari 1954 nam de NTS studio en personeel van Philips over. De brand was het gevolg van de aanraking van een gordijn met een kwiklamp. Na de brand werd de studio grondig verbouwd om tot oktober 1967 nog dienst te doen. Een viertal jaren waren er grotere studio’s : Studio Vitus en Concordia, eveneens in Bussum. Na de fikse brand in eerstgenoemde in 1971 verhuisden de studioactiviteiten naar Hilversum, naar het Omroepkwartier. Studio Irene werd gebruikt als opslag en werd in 1992 gesloopt terwille van een filiaal van de ING Bank.

Studio Irene, Kapelstraat 1e tv-uitzending- 2 okt 1951

Op 18 april overlijdt in Princeton USA Albert Einstein aan een gebarsten aneurysma; hij is dan 76 jaar oud. Twee dagen later vertoont de NCRV de eerste aflevering van Swiebertje. Voor het stadhuis stond het stadhuis van Naarden model; veel locatie-opnamen werden in Oudewater gemaakt, waar in 2003 een borstbeeld van de populaire zwerver werd onthuld. Op het graf van zijn vertolker, Joop Doderer, op het Amsterdamse Zorgvlied prijkt in kleinere variant het zelfde borstbeeld.

Einstein

Die vreselijke autosport: op 11 juni verongelukt tijdens de 24 uur van Le Mans een coureur dusdanig dat onderdelen van zijn wagen het publiek in vliegen en waardoor meer dan 80 personen om het leven komen. De dag daarna roept op Cuba de onlangs vrijgelaten Fidel Castro de ‘Beweging van de 26e juli’ uit.

Op 13 juli kan heel Nederland juichen vanwege een tot dan toe uniek succes in de Tour de France. Na de 7e etappe, een overwinning van Jos Hinsen, mag Wim van Est zich hullen in de gele trui, terwijl Wout Wagtmans het groene tricot om zijn schouders krijgt. Hinsen was een vrij onbekende en weinig winnende in België geboren vaderlander, Wim van Est heb ik eind jaren negentig bij hem thuis in St.Willebrord mogen interviewen. In dat sappige Brabants van hem gaf hij ruiterlijk toe dat er doping gebruikt werd en dat overwinningen in de kermiskoersen gekocht of vergeven werden. Leuke, olijke man overigens.

Van Est Wagtmans

Op 17 juli opent Disneyland z’n deuren in Californië en op 16 september wordt in Argentinië Juan Perón als president afgezet. In oktober geeft Toon Hermans in sanatorium Hoog Laren zijn eerste onemanshow en introduceert Citroën de Citroën DS. De republiek Zuid-Vietnam wordt uitgeroepen en in Roemenië treedt Gheorghiu-Dej af als premier en wordt opgevolgd door Chivu Stoica. 26 oktober is voor Oostenrijk een nationale feestdag, want op die dag wordt in dit besproken jaar de bezetting van het land opgeheven; ook de Sovjet-Unie trekt zich uit Wenen terug.

Dej

1 november wordt gezien als het startpunt van de Vietnamoorlog, vanwege de benoeming van militaire adviseurs door de Amerikaanse regering, die de verse Zuid-Vietnamese regering moeten helpen bij het onderdrukken van de communistische guerrilla. In deze maand brengt de Sovjet-Unie de eerste waterstofbom tot ontploffing en maakt de Fokker Friendship z’n eerste proefvlucht. 1955 is het jaar dat onze taal wordt verrijkt met het woord en navenant begrip ‘nozem’.

De Nobelprijs gaat dit jaar naar de IJslander Halldór Kiljan Laxness. In Sappemeer verschijnt een borstbeeld van Alette Jacobs.

De kleine geschiedenis van mijn dorp vermeldt dat rond mijn verjaardag op Hilversum II (golflengte 298 m) tussen 7.10.u en 7.30. u geluisterd kan worden naar een koperkwintet van plaatsgenoten, te weten C.Visser en C.Westland, trompet, J.Westland, H. van Slooten en G.Moll, trombone. Allen zijn leden van de Harmonie ‘Prinses Juliana’ en zij voeren een suite uit van H.Lachmann. C.Visser was in het hele dorp bekend als de bode van het gemeentehuis en J.Westland kwam jaren bij ons aan huis om het ziekenfondsgeld te innen. Mijn moeder was dol op hem, die in het dorp Joop Soep genoemd werd. De plaatselijke krant vermeldt eveneens de roof van “kostbare rhododendrons” uit een tuin van een villa aan de Rijksweg Amsterdam-Amersfoort. Dat is derhalve niet ver van mijn huidige woonst. “Het voorlopig onderzoek heeft reeds uitgewezen, dat er een vakman aan het werk is geweest, want de rhododendrons zijn op uiterst vakkundige wijze uit de grond gehaald.” Titel van het artikeltje: ‘Geen struik- maar struiken rover’. En dan was er in die tijd ook brand aan de Hooghuizerweg ten gevolge van een afbrandapparaat. De brand ontstond op de bovenetage. “Het doortastend optreden van de brandweer heeft gelukkig erger voorkomen”

Lage Vuursche

Gisteravond aangenaam en smakelijk diner in Restaurant De Lage Vuursche met vriend A, die de plek had uitgekozen. Zijn moeder ligt begraven op het kerkhof achter het fraaie oude kerkje tegenover het restaurant en dichtbij Drakesteijn, waar prinses Beatrix woont. Hij frequenteerde het restaurant al vele malen en wist dat er op maandagavond voor een schappelijke prijs een uitgebreid Indonesisch buffet te genieten valt. Het was inderdaad verrukkelijk. Zelf ken ik het dorp in de bossen van vele bezoeken aan pannenkoekenhuis De Vuursche Boer en in mijn jeugd vonden er huwelijksdiners plaats in De Kastanjehof, de culinaire buurman van De Lage Vuursche. Het authentieke dorp trekt per jaar wel zo’n 2 miljoen bezoekers, die er komen om te wandelen, fietsenpaard te rijden, midgetgolfen of om zich te laven aan spijzen en dranken in de zes restaurants.

Het ligt op de Utrechtse heuvelrug en telt zo’n 1500 inwoners. De Stulpkerk dankt zijn naam aan de schuur bij boerderij de Stulp, waarin op 5 juli 1657 voor het eerst een dienst werd gehouden. Het naburige kasteel Drakesteyn was in 1640 gebouwd en de eerste heer van het kasteel Gerard van Rede schenkt grond voor de bouw van de kerk. Geld daartoe kwam van adellijke families uit de omgeving en als subsidie uit Amsterdam en Alkmaar. In 1659 kwam de kerk al gereed. De kerk kent een zgn. Koninginnebank, waar Emma en Wilhelmina konden zitten, met een eigen uitgang naar buiten. De huidige bank echter dateert uit 1938, die door Beatrix werd gebruikt toen ze nog prinses was en met Claus en de kinderen op Drakesteijn woonde. Na haar troonsbestijging vertrok ze naar Den Haag. Nu zou zij er wederom kunnen gaan zitten. Of ze dat doet en vroeger deed, waag ik te betwijfelen, want de diensten in de kerk kennen een nog al orthodoxe signatuur. Overigens kent de bank twee delen: het voorste is voor het hofpersoneel, het achterste voor het koninklijk gezelschap zelf. Op het kerkhof bevindt zich het graf van prins Friso, tegen de afrastering met het terrein van Drakesteyn. Overigens heeft Beatrix circa 400 vierkante meter grond aan de hervormde gemeente geschonken om te voorkomen dat het kerkhof vol raakte. De vader van de beroemde sopraan Jo Vincent, Jacob Vincent ligt hier ook begraven.

In Lage Vuursche zijn geboren de schildertekenaar en glazenier Herman Kruyder (1881-Amsterdam 1935), die zich in zijn werk liet inspireren door het kubisme en expressionisme. En Fanny Blankers-Koen (1918 -Hoofddorp 2004). Zij was een boerendochter en al heel jong verhuisde zij met het gezin naar het Groningse platteland. Daar ging haar vader als boer failliet en toen vestigden ze zich in Hoofddorp.

De Utrechtse muziekpublicist en componist overleed in Lage Vuursche (1981). Zo ook de actrice Lia Dorana (pseudoniem van Beppy van Werven (dec.2010).

Zelf heb ik nog een tijdje in het dorp gewoond, toen ik vanwege een belabberde financieel situatie mijn huur van een huis in Amsterdam aan de Middenweg niet kon betalen. Een toenmalige vriend bood mij het huisje van zijn vader aan, dat leeg stond, omdat deze blijvend was opgenomen in een verpleeghuis. Mijn buren bleken de acteur Coen Flink en zijn vrouw Ellen van Hemert, dochter van Willy van Hemert. Erg aardige mensen. Zij leeft nog, ‘Opa Buys’ uit de serie ‘Oppassen’, zijn laatste rol, overleed in 2000 aan alvleesklierkanker.

Het dorp kent een aantal gekende rijksmonumenten, zoals een voormalige smederij uit begin 19e eeuw. En het restaurant waar wij zo genoeglijk zaten en smakelijk aten. Sinds 1652 staat het er al, dienstdoende lasboerderij, herberg, rechthuis en tolhuis. In 1867 pachtte Willem van Oosterom het geheel van de familie Bosch van Drakesteyn, waarna zijn vrouw begon met het serveren van pannenkoeken. Thans staat de vijfde generatie aan het roer en kan er uitstekend gegeten worden, niet alleen pannenkoeken. Het interieur is weldadig door warm meubilair, schilderijen en prenten, een stokoude schouw met beschilderde tegeltjes. En de ‘baas’ ontvangt iedere gast hoffelijk. Naast het terras ligt een zwerfkei.

Van Katwijk naar Leiden en van taart naar toespijs

Op de onstuimige dag van 10 maart verjaarde een goede vriendin en vierde dat met wie ze het liefst om haar heen had. Verzamelplek: een strandtent aan de kust voor Boulevard-Zuid in Katwijk aan Zee. Stormsterk was de wind en hevig waren de slagregens die me voerden, mijn hoed stevig op het hoofd geplant, langs monumenten en de karakteristieke witte Hervormde Kerk. Rond 1230 was het dorp niet meer dan een verzameling hutten, maar vanaf 1300 begint het te groeien tot een belangrijke vissersplaats. De visserij is nog immer van belang, maar in de 20e eeuw kwam daar in toenemende mate het toerisme bij en werd Katwijk een bekende badplaats. Tijdens de oorlog braken de Duitsers zeker 200 meter aan bebouwing langs de kust af terwille van de Atlantikwall. Katwijk is een van de weinige plaatsen in Zuid-Holland waar nog een dialect wordt gesproken, het Katteks. Het dorp van Dirk Kuyt kent een zevental kerkgenootschappen van orthodox-gereformeerde signatuur, maar in de duinen bevindt zich ook Soefitempel. De Witte Kerk is Hervormd en dateert uit 1480 en is gewijd aan Andreas, de patroonheilige van vissers. Voor de kerk staat het monument ‘Vissersweduwe met zoon’ van Louis van der Noordaa. Het herdenkt vissers die door zeemijnen zijn omgekomen tijdens WO I. De tekst vermeld dat dit monument is aangeboden door Prinses Juliana ‘ in dankbare herinnering aan haar twee jarig verblijf in deze gemeente 1927-1929′. Het waren de jaren dat zij studeerde aan de Rijksuniversiteit in Leiden en daarmee de eerste Oranjetelg die zulks deed. Zij verbleef in villa In ‘t Waerle in het vissersdorp.

Ondanks de strenge signatuur is Katwijk gezegend met talrijke beelden en monumenten. Ik passeer vanaf de bushalte bij de Vuurbaak, de oudste vuurtoren van ons land (17e eeuw, o.a. ‘Kunstenaarskolonie’ van Peter Erftemeijer uit 2008, ‘De Vangst’ van Marina van der Kooi uit 2009, ‘Haringhappers’, aangeboden door de firma Haasnoot en ‘Vissersvrouw in hurkzit’.

Kunst.kolonie De Vangst

In Surf en Beach waren appelcrumble en koffie voortreffelijk en het uitzicht fraai over de woelige branding naar wisselende tinten grijs van de lucht. Verzadigd en ondanks storm en regen goed geluimd naar de bushalte. De kerken waren inmiddels leeg gestroomd als wij arriveren op Leiden Station. Te voet door die prachtige stad, waar mijn ex-vrouw haar jeugd doorbracht en ik met haar talloze malen bij haar ouders op bezoek was; waar ik Hugo de Jonge, onze huidige vice-premier nog zag opgroeien tot kleuter (zijn vader is getrouwd met een zuster van mijn ex) en waar ik ook al weer jaren geleden de liefde vond van een lange jongeman, al weer lang werkzaam aan de universiteit. De wandeling door de natte sleutelstad naar het Rijksmuseum voor Oudheden had derhalve veel weg van een ‘sentimental journey’. Dit wandeldoel was niet zomaar gekozen. Want in Katwijk ligt het beginpunt van de Limes, de oude Romeinse grens, op het continent. Sinds een jaar vormt deze grens de route van een groot wandelpad. Het eerste stuk daarvan zouden we gaan lopen, ware het niet dat storm en regen dat onaangenaam genoeg maakte om er vanaf te zien. In het genoemde museum is een prachtige afdeling over die Limes en een goed alternatief op deze dag. Veel vondsten uit de Romeinse tijd zijn dankzij toeval en veel gerichte opgravingen opgedoken en schitteren je in de vitrines tegemoet. Een wereld van verdediging en handel, van goden en rituelen, van leefstijl en bezweringen. (Zoals bijvoorbeelden van fallussen die bedoeld waren onheil af te weren, inclusief het toen al bedachte gebaar van de opgestoken duim tussen wijsvinger en middelvinger).

De afdeling vaderlandse geschiedenis van prehistorie tot 1500 is ook zeer de moeite waard. maar toen was het tijd om de jassen weer te pakken en de benenwagen te nemen naar het huis van de jarige en haar man. Koffie, Friese dumkes, kazen en borrels, soep en brood en wederom koffie en eigen gebakken kruidencake. De jarige vergastte ons met Satie en een deel van de Mondscheinsonate op de aardige huispiano. En door de ramen verscheen een dubbele regenboog. Voorwaar een fraai slot van een heerlijke dag. In weerwil van een weer die treinen deed uitvallen en waarop Ajax in de Arena met 4-0 Fortuna Sittard versloeg.

Literaire wandeling vesting Naarden

Naarden behoort tot best bewaarde vestingsteden in Europa en toont een unieke stervorm. Karakteristiek zijn de dubbele omwalling, dubbele grachtengordel en de zes bastions. De oer-ontwerper is Adriaen Anthonisz (1541-1620) , wiskundige, vestingbouwer en burgemeester van Alkmaar. Hij heeft behalve Naarden de volgende steden voorzien van versterkingen: Alkmaar, Amersfoort, Amsterdam, Bredevoort, Bourtange, Bergen op Zoom, Coevorden, Goes, Gorinchem, Harderwijk, Harlingen, Hasselt, Heusden, Hoorn, Kampen, Muiden, Schenkenschans, Stavoren, Tiel, Utrecht, Willemstad, Wijk bij Duurstede, Woudrichem en Zwolle.

We starten onze wandeling aan de zuid-oostkant van de stad, komend over de Amersfoortsestraatweg. Wie met de auto komt kan goed parkeren vlak voor de brug over de eerste grachtengordel, links op een groot gratis parkeerterrein. We lopen over de kapitein G.A. Meijerweg langs het water van de binnenste grachtengordel met links Bastion Promers. We wandelen onder de Utrechtse Poort door de stad in. De poort dateert uit 1877, op de plek van een poort uit 1680. Het is een ontwerp van Jacobus van Lokhorst. In de torentjes bevinden zich afbeeldingen van koning Willem III en zijn eerste echtgenote Sophie van Würtemberg. De poort heeft twee vleugels. Na binnenkomst bevindt zich in de linkervleugel het VVV-kantoor.

We bevinden ons op het Dortsmanplein. Het plein is vernoemd naar Adriaan Dortsman (1635-1682) die onder stadhouder Willem III werd aangesteld als ‘Controleur der kleine Hollandse Fortificatiën’ en die hoedanigheid werd aangesteld als architect en bouwmeester van nieuw aan te leggen verdedigingswerken van Naarden.

We slaan rechtsaf en komen op het Ruijsdaelplein met rechts in de hoek Bastion Oranje. Er bevonden zich in de 19e eeuw een kazerne, kanonnenbergplaatsen en een mortierkazemat. We slaan linksaf, met rechts op de Oosterwalstraat een fraai wit gepleisterd monumentaal pand. Direct links de Gansoordstraat in. Op de hoek met de Duivensteeg treffen we het eerste van de zestien gedichten aan die in Naarden op muren zijn aangebracht. Het is van de hand van Willem van Toorn en een hommage aan de grote Bach, wiens naam al zeker een eeuw met Naarden verbonden is (Mattheus Passion, Ned. Bach Vereniging).

Willem v. Toorn

We lopen tot de Markstraat, die dwars door het stadje loopt en passeren rechts het oude stadhuis uit 1601, met dubbele trapgevel en in Hollandse renaissancestijl. Op een bankje voor het voormalige raadhuis zitten dagelijks wat oudere mannen leven en wereld door te nemen. We slaan rechts af de Raadhuisstraat in en stuiten op de kruising met de Duivensteeg op een gedicht van Anna Enquist. Het werd op 22 september 2013 als tweede in de stad onthuld. De initialen J.P. staan voor Jeroen Paulussen, de fijnschilder die het gedicht heeft aangebracht.

De Raadhuisstraat eindigt in de Jan Massenstraat die naar links buigt. Op de hoek een gedicht van Tom van Deel , getiteld Glorie, in grote letters zichtbaar achter de tekst.

glorie-van-deel-640x494

De Huizerpoortstraat rechts in en op nr.13 is op een witte muur een gedicht van Hanny Michaelis gefijnschilderd. Vanaf hier laat zich de omwalling in twee richtingen zien.

HOE LIEFTALLIG strekt de stad zich uit in de perzikzachte gloed van een lage zon met tussen haar stenen plooien het blauwgrijze dons van de zo juist geboren avond en om zich heen een groen, sereen heelal krimpend in haar tentakels.

Linksaf naar Bastion Katten, genoemd naar de ‘kat’, een grote aarden verhoging die diende voor de opstelling van geschut. Die verhoging was noodzakelijke vanwege hoge gronden dichtbij de stad aan de oostkant. We wandelen links de Kloosterstraat in en al snel rechts af de Zusterenstraat in, die linksaf buigend de Oude Haven wordt. Dan volgt snel links de Jan Massenstraat, die we ingaan. Daar vinden we links het gedicht ‘Hetzelfde anders’ van Bernlef. Het is aangebracht op de zijgevel van de voormalige Weeshuiskazerne, met zijn hoofdingang aan de Kloosterstraat. Deze kazerne werd in 1986 opgeheven en was de oudste en grootste van Naarden. Vanaf 1440 was hier het Mariaconvent gevestigd, een vrouwenklooster die als een van de weinige gebouwen de door Spaanse soldaten aangestoken stadsbrand van 1572 overleefde. Na de reformatie werd het klooster een weeshuis en Latijnse school. In 1809 vestigden de Fransen er een garnizoen in en 1820 werd het definitief een kazerne.

Het is zeer de moeite waard om links de Kloosterstraat in te gaan. Links treft men dan al snel de toegang tot het Comeniusmuseum, inclusief mausoleum. Deze Tsjechisch-Moravische theoloog, filosoof en pedagoog werd op 28 maart 1592 geboren en stierf in Amsterdam op 15 november 1670. Waarom hij in Naarden werd begraven is nog steeds onduidelijk. In de vorige eeuw hebben ze zijn graf kunnen traceren in de voormalige Waalse kerk, ooit de kapel van klooster annex weeshuis annex kazerne. In het museum vinden we een kapel met zijn door een moderne plaat afgedekte graf en een overzicht van zijn levenswerk en betekenis. Daarnaast is er momenteel een wisseltentoonstelling van wonderlijk goede en ontroerende tekeningen van kinderen uit voornamelijk Oost-Europa over de grote pedagoog en zijn gedachtegoed, in veel opzichten nog immer bruikbaar en aan te bevelen. Talrijke Tsjechen weten de weg naar het museum/mausoleum te vinden. Zijn geboortedag is uitgeroepen tot Comeniusdag, inclusief een naar hem genoemde prijs en dito lezing.

We lopen terug, slaan links af – Jan Massenstraat – en direct rechts: Regenboogstraat. Op zij- en voorgevel van een voormalige stadsboerderij treffen we een gedicht van Leo Vroman: Kijk, kijk.

We komen weer uit op de Marktstraat, slaan rechtsaf wederom de Kloosterstraat in en komen links aan de Wevershof. Op een zijgevel van Kloosterstraat 19 prijkt een gedicht van Dick Hillenius.

Hierna links af de Jan Massenstraat in en daarna links de Oude Haven. De naam spreekt voor zichzelf. Aan de overkant ligt Het Arsenaal, onderkomen van een restaurant en het bedrijf van Jan des Bouvrie. Deze opslagplaats voor wapens en munitie is gebouwd in 1688 en werd in 1728 uitgebreid met een extra verdieping en aan de noordoostzijde een nieuwe vleugel, het zgn. Klein Arsenaal. Tijdens WO.I was het complex onderdak voor de infanterie en hospitaalsoldaten; daarna weer opslag van munitie en wapens; in 1950 depot voor militaire landkaarten. In het najaar van 1954 brak een grote brand uit: het gebouw brandde uit, maar een groot deel van de inventaris kon worden gered. Tot 1987 was het in militair gebruik. Het complex is onderdeel van bastion Oude Molen en een rijksmonument.

We gaan linksaf de Marktstraat weer in en vinden aan de zijgevel van nr. 64 aan de Katrepel een gedicht van Erik Menkveld.

Tegenover de Kloosterstraat gaan we rechtsaf de Cattenhagestraat in. Daarin bevindt zich al spoedig aan de rechterhand het voormalige Burgerweeshuis, thans archief van Naarden, Bussum, Muiden en Huizen. Het oorspronkelijk 17e eeuwse pand werd tot 1828 bewoond door de familie Heshuysen, eigenaar van de ‘Hamburger Post’, een postkoetsdienst die Hamburg en Osnabrück verbond met Naarden. Vervolgens biedt het een eeuw lang onderdak aan wezen. Het weeshuis was eerder gevestigd in de al besproken Weeshuiskazerne in de Kloosterstraat. In 1928 wordt het weeshuis opgeheven, met achterlating van een prachtig interieur en fraaie kamers. Tot de nalatenschap behoren oude schilderijen, waaronder drie grote 17e eeuwse groepsportretten van regenten van het weeshuis, de zgn.weesmeesters. Na een restauratie in 1988 is het als archief in gebruik genomen.

We wandelen de vrij drukke Cattenhagestraat helemaal uit. In het laatste stuk links een onopvallend, niet al te fraai gebouw, wat de Chr. Geref. Kerk blijkt te zijn. De eerste steen is in 1958 gelegd door ds. K.Bokhorst. Aan het eind op de Westwal links af en direct weer linksaf de St.Vitusstraat in. Op nr. 16 een gedicht van Rutger Kopland.

De St.Vitusstraat - St.Vitus is de patroonheilige van alle RK-kerken in het Gooi, omdat hij de patroonheilige was van de abdij van Elten, de oorspronkelijke eigenaars van dit gebied, voordat zij het schonken aan graaf Floris V – kruist de Pastoorstraat, die we rechts inslaan om op nr. 5 een kort gedicht van Lucebert te bewonderen.

We keren terug naar de St.Vitusstraat en vervolgen deze tot aan de Marktstraat, rechtsaf langs de Albert Heijn. We komen uit bij de Grote Kerk met ervoor het standbeeld van Comenius. Ook deze gotische basiliek uit de 14e en 15e eeuw was oorspronkelijk gewijd aan Sint-Vitus. Deze heilige werd in de 3e eeuw geboren op Sicilië als zoon van een heidense senator. Hij zou op zijn zevende (of twaalfde vlgs sommige bronnen) zich tot het christendom hebben bekeerd. Zijn vader lukt het niet ondanks martelingen hem daarvan af te brengen. Hij verhuist naar Rome en geneest de krankzinnig geworden zoon van keizer Diocletianus. Het helpt hem niet en hij wordt met velen slachtoffer van de vervolgingen onder genoemde keizer. Hij wordt aangeroepen bij zenuwaandoeningen en is beschermheilige van dansers, zangers en epileptici. In deze zin past het zeer wel dat de Grote Kerk dè ‘bedevaartsplaats’ is voor liefhebbers van Bachs Mattheus Passion, met belangwekkende bezoekers, onder wie leden van het kabinet, op Goede Vrijdag. De relieken van de heilige worden sinds 836 bewaard in de Abdij van Corvey aan de Wezer bij Höxter in Noordrijn-Westfalen. De Grote Kerk is buiten alle talrijke concerten om een bezoek meer dan waard vanwege de op hout aangebrachte gewelfschilderingen uit de 16e eeuw, met aan de ene kant belangwekkende verhalen uit het Oude Testament en verhalen uit het N.T., destijds gezien als ‘vervulde’ parallellen.

St.Vitus Corvey

We laten het standbeeld links liggen en slaan rechts het Kerkpad in en zien het derde in de stad aangebrachte gedicht, onthuld op 22 maart 2014 door de Tsjechische ambassadeur. Want het gedicht is van de Tsjechisch-Nederlandse dichteres Jana Beranová. Het is ook in haar moedertaal aangebracht. Jana werd op 2 mei 1932 in Plzen geboren en moest met haar ouders in 1948 het land ontvluchten en kwam in ons land terecht. Ze studeerde af als econoom, maar werd bekend vanwege haar vertalingen van o.a. Kundera en Jaroslav Seifert. Voor Amnesty International maakte zij de bekend geworden tekst: ‘Als niemand luistert naar niemand vallen er doden in plaats van woorden’.

We liepen, de bergkam had gaten in zijn tanden en het kind vleugels op haar rug: schooltasje, foto van de klas.

De mens is een bundel verzwegen verhalen, klaar om op te stijgen, uit te varen, verstoppertje te spelen, alleen tijdelijk in een haven.

Over het Kerkpad ronden we een groot deel van de kerk tot we bij de Bussumerstraat komen. Direct rechts op nummer twee is op een prachtig trapgevelpand het eerste gedicht van het project door Jeroen Paulussen gefijnschilderd. Vanwege een felle maartse kou werd het een helse klus. Verkleumde handen deden het werk steeds onderbreken en in plaats van twee dagen werd het karwei pas in een week geklaard. Het gedicht is van Willem Jan Otten ‘Na de Mattheuspassion’ en werd op Goede Vrijdag 28 maart 2013 door burgemeester Sylvester onthuld.

We lopen de Bussumerstraat helemaal af tot aan de Westwalstraat, slaan linksaf en lopen langs de Rehobothschool. Een oudercommissie van de school nam het initiatief tot deelname aan het project ( voorjaar 2014), hetgeen leidde tot een gedicht van klas acht: ‘De kracht van groep acht’. Het is aangebracht op een bakstenen zijmuur aan de St.Annastraat.

We wandelen verder over de St.Annastraat en kruisen de Peperstraat, waar we op nr.14 een gedicht aantreffen van Ida Gerhardt. Het is aangebracht op de zijgevel die aan de St.Annastraat staat.

We lopen weer tot aan de Marktstraat, slaan rechtsaf en dan weer rechtsaf de Turfpoortstraat in. Aan onze linkerhand de huidige RK Vituskerk en even daarna het Spaanse Huis, een van de overgebleven middeleeuwse gebouwen. Waarschijnlijk was het ooit een gasthuis of een kapel daarvan. Tijdens het beleg en de verovering van de Spanjaarden diende het als stadhuis. In de voorgevel herinneren gevelstenen aan het bloedbad dat de Spanjaarden aanrichtten. Het gebouw dient nu als onderkomen van het Weegschaalmuseum, na dienst gedaan te hebben als waag, militaire bakkerij en Comeniusmuseum.

Op nr 26 van de Turfpoortstraat bevindt zich de praktijk van huisarts Galavazi. Op de muur prijkt het tiende gedicht van het project ; ‘Elk paradijs’ van Marjoleine de Vos, uit mei 2015.

De Turfpoortstraat uitlopend stuit je van zelf op het Nederlands Vestingmuseum, gevestigd in Bastion Turfpoort over een oppervlakte van 2 hectare, met een openluchtdeel en een ondergronds deel. Het museum is er al sinds 1955 en kent een prachtige en hoogwaardige collectie op het gebied van vestingartillerie, de geschiedenis van Naarden en de waterlinies.

We slaan linksaf en daarna weer linksaf de Beijert in. Drieentwintig jaar woonde Willem Jan Otten in deze straat. Op tientallen meters daar vandaan is de laatste tekst onlangs op een zijmuur van Beijert 18 aangebracht, de laatste drie regels van een gedicht dat met vele andere gedichten Otten in zijn werkkamer schreef.

Doorlopend komen we weer op het Dortsmanplein, parkeerterrein en zaterdagmorgen vol marktkramen met bloemen, groente en fruit, kaas, vis, brood e.d. Het witte gebouw, een voormalige militaire kantine, herbergt theater De Mess.

De wandeling is ten einde met dank aan Vereniging Stad Naarden. Een boekje met alle zestien gedichten, inclusief foto’s – waarvan ik er velen heb overgenomen – van Uitgeverij Comenius is verkrijgbaar bij de VVV en bij boekhandels in de omgeving. De laatste foto met Jeroen Paulussen aan het werk voor het eerste muurgedicht komt eveneens van de site van genoemde vereniging.

Tot slot: in Naarden – in en buiten de vesting – zijn talrijke BN’ers geboren en overleden. Voor een volledige lijst zie Wikipedia Naarden. Omdat het hier om een literaire wandeling gaat ( en als extra aandacht voor markante gebouwen) noem ik zelf hier de geboortes van Cornelis Johannes Kneppelhout (31 dec.1778 – Leiden 1 nov.1818), Willem Arondeus (22 aug.1894 – Haarlem, 1 juli 1943), Belcampo (H.P.Schönfeld Wichers – 21 juli 1902 – Groningen, 2 jan.1990) en Hans Lodeizen (20 juli 1924 – Lausanne, 26 juli 1950). Marianne Philips overlijdt in Naarden op 13 mei 1951; zij was geboren in Amsterdam op 18 maart 1886.

De wereld van 26 mei – 1954

Op mijn vijfde verjaardag was het gemiddeld bijna 20 graden, met een minimum van 11 en maximum van 28 graden. Licht bewolkt en vrijwel de hele dag scheen de zon.

Een dag voor mijn verjaardag loopt de bekende fotograaf Robert Capa in Vietnam op een landmijn en komt daarbij om het leven, hij is slechts 40 jaar oud. Een paar dagen na mijn verjaardag vindt in Oosterberk de eerste Bilderbergconferentie plaats, een initiatief van prins Bernhard en wordt paus Pius X heilig verklaard.

Robert Capa Pius X

Het jaar begon met de fusie van de dorpjes Oudenrijn en Veldhuizen tot De Meern, waar later mijn oom Elbert en tante Hennie (zuster van mijn moeder) kwamen te wonen.

De Marekerk in De Meern

Op 1 februari wordt profclub De Graafschap opgericht en Jeen van den Berg wint op 3 februari de tiende elfstedentocht. Op de negentiende schenkt Chroesjtsjov het schiereiland Krim aan de Oekraïense Sovjetrepubliek t.g.v. de 200 jarige band met Rusland. Poetin heeft dus derhalve een cadeau teruggepakt!

Oekraïne met de Krim

Op 1 mei komen de Nederlandse bisschoppen met hun Bisschoppelijk Mandement, die aanspoort om vooral katholieke organisaties actief te steunen en die hen verbiedt om zich m.n. in te zetten voor linkse organisaties. Een goed katholiek kan geen lid zijn van PVDA, noch de VARA etc.

In juni wordt de UEFA opgericht en in Leeuwarden wordt de Siamese tweeling Folkje en Tjitske de Vries met succes van elkaar gescheiden.

Op 4 juli wordt West-Duitsland in Bern wereldkampioen voetbal. Ze verslaan het ‘wonderteam’ van Hongarije (met Puskas, Kocsis en Hidegkuti .) met 3-2. De Duitsers komen met 0-2 achter en de favoriet lijkt onbedreigd af te steven op de begeerde bokaal, maar dan geschiedt ‘het wonder van Bern’.

Puskas en Kocsis Hidegkuti als bondscoach

Op 14 augustus vindt voor het eerst de aftrap plaats van een wedstrijd in het betaalde voetbal, georganiseerd door de ‘wilde’ NBVB. Het betreft een vriendschappelijke wedstrijd tussen Alkmaar ’54 en Venlo. De Volendammer Klaas Smit is de eerste die namens de Alkmaarse club een ‘betaald’ doelpunt scoort.

Klaas Smit

Op 23 september onthult koningin Juliana op de Afsluitdijk het monument ter ere van ir. Cornelis Lely. Eerder die maand werd het beeld van Bartje onthuld in Assen.

Lely

Het jaar wordt afgesloten met de eerste oudejaarsconference van Wim Kan. Aan het begin van december werd Joseph Mc Carthy door de senaat veroordeeld, waarmee een einde kwam aan diens communistenjacht. En op de 15e ondertekent onze koningin in de Haagse Ridderzaal het Statuut van het Koninkrijk der Nederlanden. Hiermee komt een eind aan de koloniale verhoudingen.

Mc Carthy

Ik zelf zat intussen op de kleuterschool, een paar honderd meter van huis. Mijn oudste heldere herinnering stamt uit die tijd. Ik werd eens met een houten schop geslagen in de zandbak door Gertje Rebel, een zoon van de Huizer folklorist Haindrik van het Noorderainde, die z’n brood verdiende als portier bij de Balatumfabriek. Jaren koesterde ik een wrok tegen dat in mijn ogen ‘rotjoch’ en nam wraak door na een zondags bezoek aan opa en opoe op de boerderij een steentje naar hem te gooien die hem vol op z’n kin raakte.Hij was op bezoek bij een oom van hem, nota bene vrienden van mijn ouders en onze overburen. Als adolescent verongelukte Gert(je) dodelijk, waar ik dan weer een tijdje gewetenswroeging van kende, absurd genoeg. Op een gegeven moment ontdekte ik dat op elke donderdagmiddag beesten geslacht werden in een slagerij in de buurt van mijn kleuterschool. Ik at tussen de middag thuis snel mijn boterhammetjes om maar niets van het begin van de slacht te missen, te beginnen met het schot tussen de oren van hetzij koe of varken. Dan het opensnijden van de enorme buiken, het leeg laten lopen van de darmen, bij een koe een enorme groene smurrie. ls het echte slachtwerk begon moest ik me naar school haasten. Misschien dat daarom mijn vader jaren later toen ik aankondigde theologie te gaan studeren verzuchtte: ‘ik heb liever dat je slager werd, dan heb ik er nog wat aan’.

Het Huizer Nieuws blad meldt rond mijn verjaardag dat in Bussum een driejarig jongetje doen lijnbus was binnengestapt en in Huizen door de conductrice werd ontdekt en aangifte deed bij de politie. Daar was zijn vermissing al ontdekt en een oudere broer kwam het joch ophalen. Het bericht ook dat een ‘ een bakker alhier zijn minderjarige zoon vers brood liet bezorgen vóór tien uur. De bakker beging hiermede een dubbele overtreding en er volgde dan ook een dubbele bekeuring’.

Bij het politiebureau aan de Arie de Waalstraat werden de volgende gevonden voorwerpen bezorgd: een hondje, glacé handschoen, klapperpistool, oud herenrijwiel, portiersruk, gr.jasje, zgn.toppertje, dames handschoen, sigarenkoker, armband, dasspeld, pannenpons, ballpoint, autoped, tas gereedschap, rijwielkaart, combinatietang en een bril. Je kunt je fantasie hier weer op los laten. Wordt met toppertje een dameskledingstuk bedoeld over onderjurk/bh heen? En dus liep of fietste de dame een soort van ‘topless’?

Met mijn jongere broertje Cees bij de boerderij van opa en opoe Vos op een zondag gezien de kleding. rechts heeft ome Dirk, een veel jongere broer van vader die de boerderij runde en zelf nog niet getrouwd was, Cees op zijn armen.

Opa en opoe Vos in hun huis aan de Melkweg.

Literaire wandeling door Bussum – 2

We waren gebleven bij de Kom van Biegel en lopen nu verder over de Nieuwe ‘s Gravelandseweg. Op nummer 66 woonde Herman Gorter. In 1890 trouwt hij met Louise Cnoop-Koopmans, voor wie hij in ‘Mei’ al zijn liefde had bezongen. In 1893 komen ze in Bussum wonen. Berlage heeft een kleine villa ontworpen en de vader van Jan Veth helpt bij de bouw. Jan biedt de Gorters tijdens de bouw onderdak. Aan Albert Verwey schrijft Gorter:

‘Beste Albert! Wij komen in Bussum te wonen. Dit is nu wel niet geheel en al het plezierigste, maar het heeft toch vóór dat ik eens met een verstandig mensch kan spreken, er komt daar nog al eens iemand. Dicht bij Amsterdam. Dicht bij Hilversum, om de lessen. Er wordt een huis voor ons gezet. Wie doet het? De ouwe heer van Jan Piet (Veth), die hij er om gevraagd heeft voor mij. Vindt je dit niet aardig.’

Onder de vrienden behoren naast Veth Antoon der Kinderen en Van Eeden. Van Deysel komt in 1893 in Baarn wonen. Voor de sportieve Gorter geen grote afstand. Hij fietst en wandelt graag. Samen met zijn Wies trekt hij er op uit op een tandem. Met Van Eeden wordt gezwommen, getennist en geschaakt. Gorter is een goed cricketer. Hij speelt in de eerste klasse en haalt tienmaal het Nederlands elftal. In de vriendschappen komt een verandering als Gorter zich tegen het eind van de 19e eeuw aansluit (samen met Henriette Roland Holst) bij de SDAP. Hij richt een afdeling daarvan op in Bussum, waarvan hij ook voorzitter is; hij geeft cursussen en lezingen en stelt zich kandidaat voor de gemeenteraad. In zijn dagboek schrijft Van Eeden al op 11 februari 1896:

‘Ik kan niet helpen me gekrenkt te voelen door Hermans gedrag, die hier eenvoudig niet aan huis komt. Al weken niet. Ik ben driemalen bij hem geweest het laatst. En hij bij Veth en Thijm. Hij doet altijd of niets is, maar het is onhartelijk en stug. Ik wilde dat hij er niet meer woonde. Ik houd mij in, maar het grieft me’.

Van Eeden zelf is omgekeerd ook niet meer zo geliefd, ook bij anderen niet. Aegidius Timmerman (1858-1941), classicus en schrijver, noteert:

Van Eeden, die in de buurt woonde, werd op een afstand gehouden. Wat dikwijls moeite kostte. Want hij liet zich niet makkelijk afschrikken. Vooral Veth was weinig op zijn bezoeken gesteld, zoo weinig dat hij eens voor hem in de wc gevlucht, daar anderhalf uur heeft moeten wachten, en nog wel doodstil, omdat van Eeden al dien tijd in zijn atelier pijpen bleef zitten rooken. Het was niet om het pillow-pak en de klompen waarmede hij op zijn groentewagen arbeiderstje speelde, maar omdat hij altijd aai-poesje-lief tegen ons deed en, in het denkbeeld dat hij veel hooger stond dan wij allen te samen, nederbuigend vriendelijk was.

De Gorters en Van Eedens vierden samen Sinterklaas, maar begin 20e eeuw was dat verleden tijd. Gorters vriendschappen met Verwey en Van Deysel verwateren, maar met Van Eeden botst het echt. Gorter uit harde kritiek op Van Eedens Walden-project. Gorter kwalificeert zich zelf als een zuivere marxist en typeert Van Eeden als een kleinburgerlijke utopist. Gorter splitst zich met zijn getrouwen af van de Bussumse SDAP.

Gorter in 1892 Gorters villa in Bussum

De Nieuwe ‘s Gravelandseweg vervolgend – naar links en dan naar rechts buigend – komen we in het gebied, waar Van Eeden Walden stichtte. De drukte van zijn bestaan als schrijver-psychiater, altijd maar vrienden over de vloer, de kwelling van een platonische liefde en een weinig bevredigend huwelijk maken hem ongelukkig. Hij wil afstand nemen en een nieuw begin in een kolonie van gelijkgestemden terwille van een sociaal idee. Met financiële hulp van zijn moeder koopt hij in april 1898 een stuk land rechts van de weg waarover we wandelen. De grond behoort tot het landgoed Cruysbergen, waarop verder weg twee villa’s staan: Groot en Klein Cruysbergen. Op den duur zal bijna het hele landgoed toebehoren aan wat hij Walden noemt, ontleent aan de Amerikaanse schrijver Henry David Thoreau die in 1854 zijn tweejarig verblijf in een hut bij de vijver Walden (Concord, Massachusetts) neerlegt in ‘Walden, or life in the wood’. Willem Bauer, een patiënt van Frederik, ontwerpt voor hem een schrijvershut. Voor zich zelf bouwt Bauer ook een hut en later komen er hutten bij voor Carry van Hoogstraten en voor haar latere echtgenoot Nico van Suchtelen. De villa’s worden ook aangekocht. In Groot-Cruysbergen komen de meeste kolonisten wonen. In opdracht van Van Eeden ontwerpt Bauer ook een landhuis, in Engelse country-stijl. Dat wordt villa De Lelie, bij nr. 86 in de verte nog zichtbaar. In dit huis had Van Eeden een bibliotheek-studeerkamer. Zijn schrijfhut, waarin hij in 1900 ‘Van de koele meren des doods’ voltooit, lag daar in de buurt, een meter onder het maaiveld, met stro en plaggen bedekt. Na het faillissement van Walden wordt de hut verplaatst naar een plek bij het huisje van zijn tweede vrouw Truida Everts, achter villa Groot Cruysbergen. De hut van Bauer, die in 1904 zelfmoord pleegt, staat waarschijnlijk als groen geschilderd tuinhuisje nog immer bij De Lelie.

Van Eeden op Walden schrijvershut

Bauer schetsen

In De Lelie komen in februari 1899 Martha en de kinderen wonen. Het huis heeft een gevelsteen met een lelie, vaak ook gebruikt als vignet op veel van zijn boeken. Een verwijzing naar een van zijn beroemdste en mooiste gedichten.

De Waterlelie.

Ik heb de witte water-lelie lief,
daar die zoo blank is en zoo stil haar kroon

uitplooit in ‘t licht.

Rijzend uit donker-koelen vijvergrond,
heeft zij het licht gevonden en ontsloot
toen blij het gouden hart.

Nu rust zij peinzend op het watervlak

en wenscht niet meer . . . .

Van Goghs ‘De zaaier’ hangt boven de haard. Na het failliet in 1919 trekt Martha bij haar zoon in, in Noordwijk. Van Eeden zelf is in 1907 al uit De Lelie vertrokken naar het huisje van Truida Everts. Vanaf 1909 wonen ze samen op Groot Cruysbergen. De witte woning op nummer 88 is ook door Bauer gebouwd, in 1900 betrokken door Willem van Riet, de timmerman van Walden en vanaf 1902 tot 1907 de woning van de leider van de bakkersgroep van Walden, Gerrit de Haer. Aan de overkant, op nr.77, De Maerle ( = de merel), door Bauer gebouwd voor Betsy van Hoogstraten. Het staat niet op Walden en de relatie met Frederik is zo bekoeld, dat ze samen een groot deel van hun correspondentie ritueel verbranden.

nr.88 De Maerle

We wandelen verder en kunnen bij nummer 96 tussen de bomen door de hut van Carry van Hoogstraten (1876-1956) zien liggen. Zij is een dochter van Betsy, de amant van Frederik. Zij heeft een zuster Mary en een broer Sam. Van Eeden kent ze uit de tijd dat hij Betsy bezoekt in Hilversum. Carry bezorgt Van Eeden de brieven van Betsy. Op Walden zijn Carry en Mary een van de eerste kolonisten. Mary verlaat Walden na haar huwelijk met Richard Mauve en Carry neemt de administratietaken op Walden van haar over. Nico van Suchtelen (1878 – 1949) maakt Carry het hof en wint haar voor zich. Ook zij verlaten dan Walden en vestigen zich in Bloemendaal, in een luxere variant van de Waldenhut. Van Suchtelen schrijft een op Walden gebaseerde roman, Quia absurdum (1906) en klimt vanaf 1913 tot in 1930 op in de top van de Wereldbibliotheek. Hij is vertaler van o.a. Dante, Goethe, Spinoza, Freud en Shakespeare en publiceert nog meer romans en gedichten. Hij heeft zijn hut, een grote met drie kamers en een keuken, achter Klein Cruysbergen, dat op de plek stond van de villa met in de tuin het bord Oud Cruysbergen, Franse Kampweg 6. We zijn dus rechtsaf geslagen. De huidige villa is gebouwd in 1921 naar een ontwerp van Jaap Londen, een makker van Van Eeden op gebied van het spiritisme en navenante seances. De oorspronkelijke villa werd door Van Eedens moeder gekocht van effectenmakelaar Broekman, die een deel van de grond in bezit hield en derhalve was Walden gesplitst in Oost-Walden (de eerste hutten) en West-Walden.

Van Eedens moeder. hutje helemaal achterin van Carry

Nico van Suchtelen Oud- Cruysbergen

Lopend richting ‘s Graveland, met aan de overkant het Spanderswoud, zien we rechts de Gamma en de Hocras. Daarvoor stond er de golfkartonfabriek van Van Meurs, waarvan het hoofdkantoor gevestigd was in het koloniehuis Groot Cruysbergen oftewel Walden, waar de meeste kolonisten woonden. In 1970 brandde dat totaal af. Tussen de Gamma en Hocras doorlopend zie je achter een hoge muur nog het dak van het huis van Truida Everts. In 1907 gaat Walden failliet en komt de schrijvershut dus bij Groot Cruysbergen te staan. Twee jaar later verhuist Frederik naar het huis waarop dan nog steeds de naam Walden prijkt. Hij blijft er wonen tot zijn dood in 1932. Van Eeden heeft eigenlijk geen geld om die villa aan te schaffen. Een oud-patiënte, Bertha Zimmerman, koopt het van eigenaar G.J.Dop, eveneens oud-patiënt, voor dertigduizend gulden om het vervolgens aan Van Eeden te schenken. Dat blijkt later nog al ver boven de taxatiewaarde, zeker omdat de grond onvruchtbaar is en een dermate schrale oogst oplevert, dat mede daardoor Walden mislukt. Komt nog bij dat Dop een jaar lang weigert de villa te verlaten. De familie van Zimmerman is fel gekant tegen de schenking, dus blijft het in handen van Bertha die in 1902 met Arthur van Schendel trouwt. Van Eeden neemt het huis over, waarbij Betsy van Hoogstraten de helft van het bedrag betaat, de andere helft is een schuld aan Zimmerman. Op gegeven moment kan Van Eeden niet voldoen aan schuldaflossing. Enfin, ook dat is medeoorzaak van het einde van Walden. De doodsteek is echter het vertrek van de bakkerij en de cacaofabriek, naar resp. Bussum en Amersfoort. Zij waren de enige vormen van bedrijvigheid die rendeerden.De verkoop van zelfgebouwde groente levert weinig op, evenals de honing uit eigen bijenstallen.

Op Walden wonen 38 personen, waarvan 16 in het grote huis, waaronder 7 kinderen. Er wonen arbeiders, intellectuelen en patiënten van Van Eeden. In 1900 meldt zich J.H.F.Grönloh bij Walden, maar hij wordt afgewezen omdat Van Eeden ‘arbeidskrachtige menschen noodig heeft met een gezond zenuwleven, die goed weten wat ze willen’. Als Nescio schrijft de afgewezene in Titaantjes:

In de kolonie van Van Eeden hadden we misschien kunnen gaan, maar toen we op een Zondag er heen waren gelopen, vier uur gaans, toen liep daar een heer, in een boerenkiel, met dure gele schoenen, kolombijntjes te eten uit een papieren zak, blootshoofds, in innige aanraking met de natuur, zoals dat toen genoemd werd, en z’n baard vol kruimels. Toen dorsten we niet verder en liepen weer naar Amsterdam terug.

Boogaart en De Rooij schrijven: ‘Met het oog op de literaire reputatie van Walden kunnen we alleen maar verzuchten: had Van Eeden in 1900 Nescio maar wel toegelaten’. Nescio begint later met vrinden bij Huizen de kolonie Tames, wat ook geen succes werd.

Als we een glimp hebben opgevangen van het voormalige huis van Truida Everts, waar aan een wapperende vlag te oordelen een lid van een ‘heksenbeweging’ woont, lopen we terug naar de Franse Kampweg en zien rechts een tankstation. Vlak er voor loopt een landweg naar rechts, die al snel over een sloot voert. Die sloot komt uit de richting van ‘s Graveland en loopt helemaal door achter het voormalige Walden en de villa’s aan de Nieuwe ‘s Gravelandseweg. In deze sloot zwommen de Waldenbewoners, maar ook Herman Gorter. Vandaar ‘ ‘t luie gat’ als naam voor die sloot. Tegenover het tankstation bevindt zich de ingang van het landgoed Bantam, waar Van Eeden graag wandelde. We lopen terug over de Franse Kampweg langs Spanderswoud, waar Van Eeden ook graag kwam en door heen fietste op weg naar Hilversum, naar zijn geliefde Betsy. Voorbij de afslag naar de Nieuwe ‘s Gravelandseweg doemt links de Franse Kampheide op. In 1672 sloegen Franse troepen van zo’n drieduizend man hier hun tenten op voor het beleg van Naarden. Rechts van de weg ligt al sinds 1932 een kampeerterrein voor minvermogende Amsterdammers; het was gekocht van de Erfgooiers. Wij steken de hei schuin over, komen op de Struikheiweg en gaan rechtsaf. Even later staan we weer voor station Bussum-Zuid.

Groot – Cruysbergen De Gamma